TCK madde 75 – Önödeme (Türk Ceza Hukukunda)

Türk Ceza Kanununun “Dava ve Cezanın Düşürülmesi” başlıklı Dördüncü Bölümü’nde yer alan önödeme, yargılama yapılmadan failin ceza ile karşılaşmasını sağlayan, devletle fail arasındaki uzlaşmadır. TCK 75 ile düzenlenen önödemede amacın:

• Düşük değerli görülen suçların yargılamasından kurtularak mahkemelerin iş yükünü azaltmak,
• Failin adli sicilinin temiz kalmasına olanak sağlamak,
• Niteliği ceza olmasa da failin işlediği suç nedeniyle bir yaptırımla karşılaştığını görmesini sağlamak,

olduğu söylenebilir. Önödeme ile mahkemelerin iş yükünün azaltılmaya çalışılması hatalıdır. İş yükünün azaltılması, işten kaçmakla olmaz. Bu, hatalı kurulmuş sisteme yama yapmak olur. Devletin en temel varlık sebebi olan ceza yargısını yamalarla ayakta tutmak sağlıklı değildir. Eğer yargının iş yükü çoksa, sorunun temeline inilip buna çözüm üretilerek, iş yükünün oluşmamasının sağlanması gerekir. Örneğin suç oranının artması önödeme ya da başka düzenlemelerle azaltılamaz. Suç sayılarının neden arttığı araştırılmalı, buna çözüm bulunmalıdır. Aksi halde ne kadar çok yama yapılırsa yapılsın, hem sistem düzgün işlemez, hem de bir gün artık yama yapacak yer kalmaz. Önödeme gibi yollara insanı temel alan amaçlar üretmek romantik olsa da, acı gerçeği değiştirmez.

Önödeme Nedir?

TCK madde 75 ile düzenlenen önödeme, bazı suçlarla sınırlı olmak üzere, yapılan soruşturma neticesinde hakkında kamu davası açılacak failin işlenen suçun cezasıyla bağlantılı olarak belirlenen parayı ödemesi halinde, fail hakkında kamu davası açılmaması ya da açılmış dava varsa davanın düşmesidir. Görüleceği üzere fail suça konu yaptırımdan aslında kurtulmamaktadır. Ancak bu yaptırımı ceza olarak görmemek gerekir. Zira yargılama olmadan ceza verilemez. Ön ödeme ile ödenen para, idari bir yaptırım olarak görülmelidir.

Önödemenin Şüpheli ya da Sanığa Faydası Nedir?

Önödemenin uygulanabilmesi için kişinin suçu işlediğine yönelik kuvvetli deliller bulunmalı, kamu davasını açmaya yetecek yeterli şüphe olayda yer almalıdır. Eğer failin suçu işlemiş olma ihtimali işlememiş olma ihtimalinden fazlaysa, CMK madde 172 nedeniyle yani kovuşturmaya yer olmadığına dair karar verilmesi gerekecektir. Bu durumda da TCK 75 kapsamındaki önödemenin işletilmesine gerek kalmayacaktır. Görüleceği üzere kişi önödeme ile karşılaşmışsa, olaya ait deliller yeterli şüpheyi oluşturacak nitelikte olup, kişinin ceza alma ihtimali yüksektir. Ön ödeme teklifini kabul eden kişi, işte bu cezadan ya da en azından yoğun olarak kendini gösteren bu cezalandırılma ihtimalinden kurtulmaktadır.

Önödeme soruşturma aşamasında gerçekleşmişse şüpheli, yargılanmaktan da kurtulmaktadır. Kovuşturma safhası olmadığı için mahkemeye çıkması gerekmez. Duruşma olmaz. İtiraz süreçlerini takip etmek zorunda kalmaz. Dolayısıyla tüm işin sonunda karşılaşılması muhtemel bir durum, işin başında çözülür.

Cezalandırılma gerçekleşmediği için kişinin adli sicil kaydına da herhangi bir kayıt düşülmez. Bu sayede kişi, sanki böyle bir dosya hiç açılmamış gibi yaşantısına devam edebilir.

Önödemenin Olumsuz Yanları

Hükmün açıklanmasının geri bırakılması ile benzer şekilde önödeme, masum olduğunu bilen ancak yargılama sonucunda ceza alma ihtimalinden çekinen kişinin hak arama özgürlüğünü engelleyebilir. Önödeme teklifi ile karşılaşan kişi öncelikle, “Demek ki yeterli delil var”, sonra “Ben ne yaparsam yapayım ya ceza alırsam, sicilim bozulur, hapse girerim belki de.” diye düşünecektir. Böyle bir riske girmek istemeyen suçsuz kişi, önödeme ile teklif edilen parayı ödemeyi seçebilecektir. Bu da suçsuz bir kişinin, yaptırımla karşılaşmış olmasına sebep olacaktır.

Önödeme gibi kurumların varlığı toplumda, suçluların cezalandırılmadığı düşüncesinin oluşmasına sebep olur. Cezasızlık, adaletin düşmanıdır. Bu nedenle önödeme gibi fail lehine olan düzenlemeler hazırlanırken çok dikkatli davranılmalı, hazırlanmışsa da sebepleri topluma iyi anlatılmalıdır.

Önödemenin uygulanabildiği suçların, mağdurun devlet ya da toplum olduğu, belli bir kişinin zararına sebebiyet vermediği suçlarla sınırlı olması gerekir. Zira yargılamadan ve cezadan mağdur adına vazgeçen devletin, o mağdura önödemenin faydalarını anlatması kolay olmayacaktır.

Önödemenin Uzlaşma ile Temel Farkı

Önödemede faille anlaşan devlettir. Uzlaşmada ise taraflar birbirleriyle anlaşırlar. İkisinde de sonuç anlaşmayla biter ancak uzlaşmada mağdurun zararı giderilirken önödemede mağdurun zararı giderilmez. Uzlaşmada devletin maddi geliri olmaz. Zira fail mağdura ödeme yapar(tabii her olayda ödeme gerekmez). Ancak önödemede ödeme devlete yapıldığı için devletin geliri oluşur.

Önödemenin Şartları

Önödemenin şartları şunlardır:

• Suçun uzlaşma kapsamında olmaması gerekir. Yukarıda açıklanmaya çalışılan farklar nedeniyle kanun koyucu uzlaşmayı önödemeden öncelikli olarak görmektedir. Yani tercih edilen uzlaşmadır.
• Önödeme yalnız adli para cezasını gerektiren veya kanun maddesinde öngörülen hapis cezasının yukarı sınırı altı ayı aşmayan suçlar için uygulanabilir(TCK 75/6 istisna getirerek sayılı suçlar için genel kuralı değiştirmektedir). Dikkat edilirse kanun koyucu, hapis cezası ile ilgili olarak mahkemenin verebileceği cezayı değil, kanun maddesinde yazan soyut cezanın baz alınmasını istemiştir. Yani yukarı sınırı altı ayı aşmayan suçun tespitinde, ilgili suçun kanun maddesine bakmak yeterlidir. Örneğin olayda haksız tahrikin uygulanabilecek olması, 6 aylık sınıra etkili değildir.
• Bazı özel suçlar için, genel kurala uysa da önödemenin uygulanamayacağı belirtilmiştir. Şüphesiz bu suçlar için önödeme gündeme gelemeyecektir.
• Önödemenin faile teklif edilebilmesi için yeterli şüpheye ihtiyaç vardır. Yani failin suçu işlediğine dair yeterli delil bulunmalı, bu deliller nedeniyle kamu davası açılabilecek olmalıdır. Yeterli şüphe yokken, failin cezalandırılmaktan çekineceği düşünülerek önödeme teklifinde bulunulamaz. Zira önödeme teklifi kabul edilmezse kamu davası açılacaktır.
• Önödemenin gerçekleşebilmesi için soruşturma giderlerinin ve belli bir miktar paranın süresi içinde ödenmesi şarttır. Bu paranın hiç ya da geç ödenmesi kamu davasının açılmasına ya da açılmışsa devamına engel olmaz.

Önödemede Usul

Önödemede usulü, işin soruşturma ya da kovuşturma evresinde olmasına göre ikiye ayırmak gerekir. Eğer iş soruşturma evresindeyse:

1. Soruşturma makamı önödemenin dosyada uygulanıp uygulanamayacağını belirlemelidir.
2. Önödeme şartları mevcutsa TCK madde 75/1-a,b,c ve 75/4 uyarınca ödenmesi gereken para ve soruşturma giderleri hesaplanmalıdır.
3. Şüpheliye gönderilecek tebligatla, bu parayı 10 gün içinde ödemesi halinde kamu davasının açılmayacağı tebliğ edilmelidir. 10 gün içinde fail talep ederse, bu para 3 taksitle aylık olarak ödenebilir.
4. Para süresinde ödenirse kamu davası açılmasına yer olmadığına karar verilir. Para ödenmezse kamu davası açılır.

Şartların bulunması halinde Cumhuriyet savcısı önödeme sürecini işletmek zorundadır. Takdiri bir konu değildir.

Özel kanun hükümleri gereğince olayın doğrudan mahkemeye intikal etmesi ya da Cumhuriyet savcılığı tarafından önödeme işlemi yapılmadan kamu davası açılması ya da mevcut davadaki fiilin önödeme kapsamına giren bir suç haline gelmesi halinde mahkeme yargılama giderleri ve ödenmesi gereken parayı hesaplayıp, yukarıda açıklanan şekliyle önödeme sürecini devam ettirir. Para ödenirse kamu davasının düşmesine karar verilir. Ödenmezse yargılamaya devam edilir.

Önödemenin Hukuk Davasına ve Müsadereye Etkisi

Önödemenin uzlaşmayla ayrılan bir sonucu da mevcut suç nedeniyle oluşan zararın giderilmesinin talep edilmesini, kişisel hakların kullanılmasını engellememesidir(TCK 75/5). Yani fail önödemeyi kabul edip ceza almaktan kurtulsa bile mağdur, uğradığı zararı istemeye devam edebilir. Zira önödemede fail parayı hazineye ödemekte, mağdurun bir kazancı olmamaktadır. TCK 75’e göre önödeme malın geri alınmasına ve müsadereye ilişkin hükümleri de etkilemeyecektir. Önemli bir husus da hukuk hakiminin önödemeyi kabul eden kişiyi, sırf önödemeyi kabul etmesi nedeniyle suçun faili olarak göremeyecek olmasıdır. Çünkü önödemeyi kabul etmek suçu kabul etmek ya da suçlu bulunmak anlamına gelmemektedir.

Türk Ceza Kanunundaki Önödemeye Tabi Suçlar

• Yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi (TCK 98/1)
• Dilekçe hakkının kötüye kullanılmasının engellenmesi (TCK 121/1)
• Karşılıksız yararlanma (TCK 163/1)
• Bilgi vermeme (TCK 166/1)
• Genel güvenliğin taksirle tehlikeye sokulması (TCK 171/1)
• Akıl hastaları üzerindeki bakım ve gözetim yükümlülüğünün ihlali (TCK 175/1)
• Hayvanın tehlike yaratabilecek şekilde serbest bırakılması (TCK 177/1)
• İşaret ve engel koymama (TCK 178/1)
• Çevrenin taksirle kirletilmesi (TCK 182/1)
• Usulsüz ölü gömülmesi (TCK 196/1)
• Kıymetli damgada sahtecilik (TCK 199/3)
• Kamu görevlisinin ticareti (TCK 259/1)
• Özel işaret ve kıyafetleri usulsüz kullanma (TCK 264/1)
• Suçu bildirmeme (TCK 278/1)
• Suçu bildirmeme (TCK 278/2)
• Ses ve görüntülerin kayda alınması (TCK 286/1)
• Adil yargılamayı etkilemeye teşebbüs (TCK 288/1)
• Muhafaza görevini kötüye kullanma (TCK 289/3)

TCK 75

Önödeme
Madde 75– (1) Uzlaşma kapsamındaki suçlar hariç olmak üzere, yalnız adlî para cezasını gerektiren veya kanun maddesinde öngörülen hapis cezasının yukarı sınırı altı ayı aşmayan suçların faili;

a) Adlî para cezası maktu ise bu miktarı, değilse aşağı sınırını,
b) Hapis cezasının aşağı sınırının karşılığı olarak her gün için otuz Türk Lirası üzerinden bulunacak miktarı,
c) Hapis cezası ile birlikte adlî para cezası da öngörülmüş ise, hapis cezası için bu fıkranın (b) bendine göre belirlenecek miktar ile adlî para cezasının aşağı sınırını,

Soruşturma giderleri ile birlikte, Cumhuriyet savcılığınca yapılacak tebliğ üzerine on gün içinde ödediği takdirde hakkında kamu davası açılmaz. (Ek cümleler:17/10/2019- 7188/16 md.) Failin on gün içinde talep etmesi koşuluyla bu miktarın birer ay ara ile üç eşit taksit hâlinde ödenmesine Cumhuriyet savcısı tarafından karar verilir. Taksitlerin süresinde ödenmemesi hâlinde önödeme hükümsüz kalır ve soruşturmaya devam edilir. (Ek cümle: 24/11/2016-6763/12 md.) Taksirli suçlar hariç olmak üzere, önödemeye bağlı olarak kovuşturmaya yer olmadığına veya kamu davasının düşmesine karar verildiği tarihten itibaren beş yıl içinde önödemeye tabi bir suçu işleyen faile bu fıkra uyarınca teklif edilecek önödeme miktarı yarı oranında artırılır.

(2) Özel kanun hükümleri gereğince işin doğrudan mahkemeye intikal etmesi halinde de fail, hakim tarafından yapılacak bildirim üzerine birinci fıkra hükümlerine göre saptanacak miktardaki parayı yargılama giderleriyle birlikte ödediğinde kamu davası düşer.

(3) Cumhuriyet savcılığınca madde kapsamına giren suç nedeniyle önödeme işlemi yapılmadan dava açılması veya dava konusu fiilin niteliğinin değişmesi suretiyle madde kapsamına giren bir suça dönüşmesi halinde de yukarıdaki fıkra uygulanır.

(4) Suçla ilgili kanun maddesinde yukarı sınırı altı ayı aşmayan hapis cezası veya adlî para cezasından yalnız birinin uygulanabileceği hallerde ödenmesi gereken miktar, yukarıdaki fıkralara göre adlî para cezası esas alınarak belirlenir.

(5) Bu madde gereğince kamu davasının açılmaması veya ortadan kaldırılması, kişisel hakkın istenmesine, malın geri alınmasına ve müsadereye ilişkin hükümleri etkilemez.

(6) (Ek: 24/11/2016-6763/12 md.) Bu madde hükümleri;

a) Bu Kanunda yer alan;
1. Yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi (98 inci maddenin birinci fıkrası),
2. Genel güvenliğin taksirle tehlikeye sokulması (madde 171),
3. Çevrenin taksirle kirletilmesi (182 nci maddenin birinci fıkrası),
4. Özel işaret ve kıyafetleri usulsüz kullanma (264 üncü maddenin birinci fıkrası),
5. Suçu bildirmeme (278 inci maddenin birinci ve ikinci fıkraları), suçları,

b) 31/8/1956 tarihli ve 6831 sayılı Orman Kanununun 108 inci maddesinin birinci fıkrasında yer alan suç,

c) (Ek:17/10/2019-7188/16 md.) 21/7/1983 tarihli ve 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun 74 üncü maddesinin ikinci fıkrasının birinci cümlesinde yer alan suç,

d) (Ek:17/10/2019-7188/16 md.) 4/11/2004 tarihli ve 5253 sayılı Dernekler Kanununun 32 nci maddesinin birinci fıkrasının (d) bendinde yer alan suç,

bakımından da uygulanır. Bu fıkra kapsamındaki suçların beş yıl içinde tekrar işlenmesi hâlinde fail hakkında aynı suçtan dolayı önödeme hükümleri uygulanmaz.

(7) (Ek: 24/11/2016-6763/12 md.) Ödemede bulunulması üzerine verilen kovuşturmaya yer olmadığına dair kararlar ile düşme kararları, bunlara mahsus bir sisteme kaydedilir. Bu kayıtlar, ancak bir soruşturma veya kovuşturmayla bağlantılı olarak Cumhuriyet savcısı, hâkim veya mahkeme tarafından istenmesi hâlinde, bu maddede belirtilen amaç için kullanılabilir.

TCK 75 Yargıtay Kararları

“Suça sürüklenen çocuk … hakkında, hükmün açıklanmasına neden olan kasıtlı suçun, 6136 Sayılı Kanun’un 13/4. maddesi uyarınca hükmolunan yasak niteliği haiz mermi bulundurma olması, 02.12.2016 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanarak aynı tarihte yürürlüğe giren 6763 Sayılı Kanun’un 12. maddesiyle değişik 5237 Sayılı Kanun’un 75. maddesi uyarınca önödeme kapsamına alınması karşısında, bu suç yönünden sanığa usulüne uygun şekilde ön ödeme ihtarı yapılıp yapılmadığı araştırılarak, anılan hüküm yönünden ön ödeme işleminin olumlu sonuçlanmış olması durumunda, sanığın denetim süresinde işlediği başkaca kasıtlı suçlardan mahkum olup olmadığı tespit edilip sonucuna göre, açıklanması geri bırakılan hükmün açıklanıp açıklanmayacağının değerlendirilmesi zorunluluğu …” Yargıtay 4. Ceza Dairesi 2016/10825 E. 2020/6635 K. 11.6.2020

“6763 Sayılı Kanun’un 12. maddesiyle değişik 5237 Sayılı TCK’nın 75. maddesi uyarınca ön ödeme kapsamına alınan 6136 Sayılı Kanun’un 13/4. maddesinde düzenlenen suçu oluşturacağı gözetilmeden, sanık hakkında aynı Kanun’un 13/1. maddesi tatbik edilerek fazla ceza tayini…” Yargıtay 4. Ceza Dairesi 2016/3274 E. 2020/5049 K. 10.3.2020

“… sanığa ön ödeme teklifi yapılarak sonucuna göre yargılamaya devam edilmesi gerekirken, ön ödeme teklifi yapılmaksızın hüküm kurulmak suretiyle sanığın savunma hakkının kısıtlanmış olması …” Yargıtay 17. Ceza Dairesi 2017/578 E. 2017/831 K. 16.5.2017

“… sanığa soruşturma aşamasında önödeme ihtarı yapılırken anılan madde metninde yer alan birim gün sayısının alt sınırı ve bir gün karşılığı uygulanacak para miktarının alt sınırı göz önünde bulundurularak 500 TL olarak ceza miktarı belirlenmesi gerektiği halde Cumhuriyet Savcısınca sanığa her bir eylemi için toplam 1.007,00 TL (soruşturma gideri dahil) ceza miktarı tebliğ edilmesi usulsüz olduğundan, 5237 Sayılı Kanun’un 75/3. maddesi yollamasıyla, aynı maddenin 2. fıkrasına göre mahkemesince usulüne uygun önödeme işlemi yapılmadan yargılamaya devamla yazılı biçimde hüküm kurulması …” Yargıtay 19. Ceza Dairesi 2015/34193 E. 2017/8445 K. 23.10.2017