Medeni Usul Hukukunda Yargılamaya Hakim Olan İlkeler

Medeni usul hukukunda yargılamanın nasıl yapılacağına ilişkin temel ilkeler hakkında bilgiler verilmiştir. İlkelerle ilgili ayrıntılar kendi başlıklarında incelenmektedir. Bu yazı, özet ve konuya giriş niteliğindedir.

Medeni Usul Hukukunda Yargılamaya Hakim Olan İlkeler

Hukuk, toplumun bir arada yaşamasını sağlayan kurallar bütünlerinden başta gelendir. Hukukun, ahlak, örf ve adet ile din kurallarından önce gelmesinin temel sebebi, yaptırımlarının belirgin ve ağır olmasıdır. Belirgindir çünkü hukuk, hangi davranışın sonucunda davranışta bulunanın ne ile karşılaşacağını, davranış meydana gelmeden ortaya koyar. Davranışın, hukukta belirlenen davranışa karşılık gelip gelmediği ise yargılama ile belirlenir. Burada karşımıza bir diğer soru çıkar: Yargılama nasıl yapılacaktır? Evet, alınan borcun ödenmemesi halinde ne ile karşılaşabileceğimizi hukuk söylüyor ama yargılama süreci nasıl işleyecektir? İşte özel hukuka ilişkin uyuşmazlıkların çözümünün nasıl gerçekleştirileceğini medeni usul hukuku belirlemektedir. “Medeni usul hukuku” ifadesindeki medeni, özel hukuk anlamındadır.

Özel hukuktan doğan yargılamaların süreçlerinin nasıl yürütüleceğini ortaya koyan temel yasa, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu(HMK)’dur. Yasada, mahkemelerin görev ve yetkileri, hakime ilişkin hükümler, taraflar, davanın açılışı, davaya cevep verilmesi, duruşma, yargılama aşamaları, deliller, kararlara itiraz yolları, vb olmak üzere özel hukuktan doğan bir yargılamanın nasıl yapılacağı belirlenmiştir. Temel yasadır diyoruz çünkü mevzaauttaki özel hukuk usulüne ilişkin tek metin değildir. Konumuzun sınırı nedeniyle sadece HMK belirtilmiştir.

Kurallar bütünü oluştururken ilk yapılması gereken, bu kuralların temellerinin belirlenmesidir. Zira ne kadar ayrıntılı düzenlenirse düzenlensin belirlenen kurallar, tüm olayların karşılığını ortaya koyamazlar. Hukuki ilişkiler sürekli değişir ve gelişir. Eğer kurallar oluştururken temel kavramlar ortaya konabilirse, kurallar arasında boşluk oluşmaması sağlanabilir.

Özel hukuk uyuşmazlıklarında uygulanacak temel ilkeler, yargılama sürecinin temel taşlarıdır ve ona temel şeklini verir. Bu yazıda ilkelere basitçe değinilecek, ilkelerin ayrıntıları ise kendilerine ait yazılarda verilmeye çalışılacaktır. Bağlantılar kullanılarak bu yazılara ulaşmak mümkündür.

Özel Hukukta Yargılamaya Hakim Olan İlkeler

HMK kapsamında yargılamaya esas olan ilkeler, yasanın 24-33 maddeleri arasında düzenlenmiştir. Buna göre:

Tasarruf İlkesi

Tasarruf ilkesi, davanın doğumu, konusu ve sona ermesi hususlarında tarafların iradelerinin temel oluşunu ortaya koyar. Buna göre bir dava ancak bir tarafın başvurusu ile hakim tarafından incelenmeye başlayabilir. Hakim kendiliğinden, “Ahmet ile Mehmet arasındaki borç ilişkisini inceleyeyim”, diyemez. Bununla birlikte hiçkimse, dava açmaya ya da hakkını talep etmeye zorlanamaz. Yani hakim Ahmet’e, “Dava aç da Mehmet’in sana borcu var mı inceleyeyim”, diyemez. Temelde davaların hakim karaı ile sona ereceği düşünülse de dava konusu tarafların tasarruf edebilecekleri bir konu ise, davayı taraflar sona erdirebilirler. Ayrıntılı açıklama ve Yargıtay karar örnekleri için tasarruf ilkesi sayfasını ziyaret edebilirsiniz.

Taraflarca Getirilme İlkesi

Bu ilkeye göre, istisnalar hariç, davanın oluşmasına sebebiyet veren vak’aları ve bunlara ilişkin ispat aracı olan delilleri sadece taraflar ileri sürebilir. Hakim re’sen araştırmada bulunamaz ya da taraflara hatırlatamaz, delil toplayamaz. Hakim, sahip olduğu bilgiyi de davada kullanamaz.

Taleple Bağlılık İlkesi

Davanın tarafları taleplerini dile getirirler ve hakim, bu taleplerle bağlıdır. Talep edilenden fazlasına ya da başka bir sonuca karar veremez. Ancak hakim, talep edilenden daha az bir miktara karar verebilir. Yine bu ilkenin de istisnaları mevcuttur.

Hukuki Dinlenilme Hakkı

Yargılamanın olmazsa olmazı ve olmadığında adaletten söz edilemeyecek bu ilkeye göre davann tarafları, müdahiller ve yargılamanın diğer ilgilileri, yargılama hakkında bilgiye ulaşabilmeli, açıklama yapıp iddialarını ispat etmeye çalışabilmeli ve yaptıkları açıklamalar kararda dikkate alınmalıdır. Kararlar mutlaka gerekçeli, anlaşılır ve açık olmalıdır. Davanın bir parçası olamayan, dahline izin verilmeyen kişinin hakları ile ilgili karar vermek kabul edilemez.

Aleniyet İlkesi

Genel ahlak veya kamu düzeninin kesin olarak gerekli kıldığı bir durum mevcut değilse duruşma ve kararlar herkes açık, yani alenidir. Gizlilik için hakim kararı gerekir.

Dürüst Davranma ve Doğruyu Söyleme Yükümlülüğü

Türk Medeni Kanunu 2’nci maddesi herkesin, haklarını kullanırken ve borçlarını yerine getirirken dürüstlük kurallarına uymak zorunda olduğunu belirlemiştir. Eğer bir hak açıkça kötüye kullanılıyorsa hukuk düzeni bunu korumaz. İlkeye göre de taraflar dürüst davranmak zorundadırlar. Taraflar gerçeğe aykırı açıklamada bulunamazlar. Aksi halde açıklamaları değerlendirilmez.

Usul Ekonomisi İlkesi

“Geç gelen adalet adalet değildir”, sözünün hayat bulmuş hali olan bu ilkeye göre hakim yargılamanın makul bir süre içerisinde bitirilmesinden sorumludur. Bu yapılırken, düzenli bir biçimde yargılamanın yürütülmesi ve gereksiz dava masrafı yapılmaması gerekir.

Hakimin Davayı Aydınlatma Ödevi

Özellikle yeterli hukuki bilgiye sahip olmayan taraflar, açıklamalarını yeterli açıklıkta yapamamış olabilirler. Ya da çelişkiye düşebilirler. İşte hakim zorunluluk bulunması halinde, maddi veya hukuki açıdan belirsizliğin ya da çelişkinin bulunduğu hususları taraflara açıklatabilir, soru sorabilir veya delil göstermesini isteyebilir. Bu ilkeyi taraflarca getirilme ilkesi ile birlikte değerlendirmekte fayda vardır.

Yargılamanın Sevk ve İdaresi

Yargılamayı sevk ve idae eden tek yetkili hakimdir. Hakim yargılama düzeninin bozulmaması için gerekli her türlü tedbiri alır. Hakim, okunamayan veya uygunsuz ya da ilgisiz dilekçenin yeniden düzenlenmesi için tarafa süre verir. Yeni dilekçe verilmezse tekrar süre verilmez.

Hukukun Uygulanması

Hakim, Türk hukukunu re’sen uygular.

Yazar: Avukat Erdem Akçay

Konu Hakkında Yorum Yapabilirsiniz

Lütfen Dikkat: Form aracılığı ile "Medeni Usul Hukukunda Yargılamaya Hakim Olan İlkeler" hakkındaki değerlendirmelerinizi, eklemelerinizi, önerilerinizi ya da yorumlarınızı iletebilirsiniz. Sorularınız için iletişim sayfasını kullanınız.