TCK madde 53 – Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakılma

TCK madde 53, belli hakları kullanmaktan yoksul bırakılma isimli güvenlik tedbirini düzenlemektedir. Bu özel düzenlemeyi incelemeden önce güvenlik tedbirları hakkında kısa bilgi vermek faydalı olacaktır. Ceza Kanunun amacını açıklayan TCK madde 1, amacın gerçekleştirilmesi için ceza ve güvenlik tedbirlerinin neler olacağının kanunda yer aldığını belirtmektedir. TCK 2’ye göre ise cezalar gibi güvenlik tedbirleri de kanunda yer alanlarla sınırlıdır. Hakim, bu güvenlik tedbirlerinin dışında bir tedbire hükmedemez. 5275 sayılı CGTİK ise infazın temel ilkesi ile amacını belirtirken cezalar ile güvenlik tedbirlerine aynı hükümleri uygulamıştır.

TCK madde 53-60 arasında düzenenen güvenlik tedbirlerinin çıkış noktası, toplumun kendisine duyduğu güvene failin zarar vermesidir. Güvenlik tedbiri ile amaçlanan, suç işleyenin ileride işleyebileceği yeni suçlardan toplumu korumaktır. Dikkat edilmesi gereken, güvenlik tedbirinin herkese değil, sadece suç işlemiş olanlara uygulanmasıdır. Bu sayede suçlu toplumdan uzaklaştırılır ve iyileştirilmesi sağlanmaya çalışılır. Her güvenlik tedbirinin kendine has özellikleri bulunmakla birlikte bunların ortak özellikleri, güven ilişkisini gerektiren hakların kullanımına engel olmalarıdır.

Belli Hakları Kullanmaktan Yoksun Bırakılma Esasları

TCK 53 ile düzenlenen belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma yaptırımının uygulanmasındaki kurallar şöyledir:

• Temelde, suç kasten işlenmiş olmalıdır. Ancak TCK 56/6, belli bir meslek veya sanatın ya da trafik düzeninin gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla işlenen taksirli suçlarda belli hakların kullanılmasına engel olmaktadır.
• Suçlu hapis cezasına mahkum edilmelidir. İster doğrudan, ister hapis cezasından çevrilen adli para cezasının varlığı halinde madde uygulanmaz. Ayrıca hapis cezası başka bir seçenek yaptırıma çevrilmişse, yine hak yoksunluğu uygulanamayacaktır. TCK madde 53/5 hapis cezası şartına bir istisna getirerek, birinci fıkrada sayılan hak ve yetkilerin kötüye kullanılması ile bir suçun işlenmesi halinde hapis cezası zorunluluğunu kaldırıp, adli para cezasına hükmedilmesi halinde de belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılmayı mümkün kılmıştır.
• Birinci fıkra, kısa süreli hapis cezası ertelenenler için uygulanmayacaktır.
• Birinci fıkra, fiili işlediği sırada 18 yaşını doldurmamış olanlar için uygulanmaz.
• Yoksun bırakılma, verilen hapis cezasının infaz süresi ile sınırlıdır. Süresiz hak yoksunluğu olmaz. Hak yoksunluğunun ortadan kalkması için bir karara ihtiyaç olmayıp, sürenin tamamlanması ile yoksunluk kendiliğinden ortadan kalkar. Ancak TCK 53/3’deki şartların varlığı halinde hükümlünün kendi altsoyu üzerindeki velayet, vesayet ve kayyımlık yetkileri kaldırılmadığı gibi TCK 53/1-e’deki haklardan yoksun bırakılmamasına da karar verilebilir.
• Belli haklardan yoksunluk hakimin takdirinde değildir(TCK 53/3 son cümle hariç). Ceza ile bağlı bir uygulama olup, kararda yer verilmese dahi belli haklardan yoksunluk kendiliğinden ortaya çıkar. Hatta bunun iddianamede talep edilmesine bile gerek yoktur.

Kullanılmasından Yoksun Bırakılan Haklar

Şartların oluşması halinde failin yoksun bırakılacağı haklar sınırlıdır. Bunlar genişletilemez. Hakimin takdir yetkisi yoktur. TCK madde 53/1 alt bentlerinde sayılan bu hakların güvene dayalı işlerle ilgili olduğu ortadadır. Kanun koyucu hakları kullanmaktan yoksun bırakmada suç tiplerini ayırmamıştır. Örneğin her suç tipi seçilme ehliyetini ortadan kaldırmayı gerektirmediği halde ayrım gözetmeksizin tüm suç tiplerinde aynı güvenlik tedbirinin uygulanmasına olanak verilmiştir. Ancak TCK madde 53/5 özel bir düzenlemeye giderek, ilk fıkrada sayılan hak ve yetkilerin kötüye kullanılması ile işlenen suçlarda, cezanın infazından sonra hükmolunan cezanın yarısından bir katına kadar bu hak ve yetkinin kullanılmasının yasaklanmasına karar verileceğini belirtmiştir.

TCK madde 53/6’ya göre, belli bir meslek veya sanatın ya da trafik düzeninin gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranılması halinde, bu meslek veya sanatın icrasının yasaklanmasına ya da sürücü belgesinin geri alınmasına karar verilebilir. Hakime takdir hakkı tanınan bu yoksun bırakma, belirtilen dikkat ve özen yükümlülüğü ihlalleri için sınırlı olarak geçerlidir.

TCK 53

Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılması
Madde 53- (1) Kişi, kasten işlemiş olduğu suçtan dolayı hapis cezasına mahkûmiyetin kanuni sonucu olarak;
a) Sürekli, süreli veya geçici bir kamu görevinin üstlenilmesinden; bu kapsamda, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliğinden veya Devlet, il, belediye, köy veya bunların denetim ve gözetimi altında bulunan kurum ve kuruluşlarca verilen, atamaya veya seçime tabi bütün memuriyet ve hizmetlerde istihdam edilmekten,
b) Seçme ve seçilme ehliyetinden (…),
c) Velayet hakkından; vesayet veya kayyımlığa ait bir hizmette bulunmaktan,
d) Vakıf, dernek, sendika, şirket, kooperatif ve siyasi parti tüzel kişiliklerinin yöneticisi veya denetçisi olmaktan,
e) Bir kamu kurumunun veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşunun iznine tabi bir meslek veya sanatı, kendi sorumluluğu altında serbest meslek erbabı veya tacir olarak icra etmekten, yoksun bırakılır.
(2) Kişi, işlemiş bulunduğu suç dolayısıyla mahkûm olduğu hapis cezasının infazı tamamlanıncaya kadar bu hakları kullanamaz.
(3) Mahkûm olduğu hapis cezası ertelenen veya denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak cezası infaz edilen ya da koşullu salıverilen hükümlünün kendi altsoyu üzerindeki velayet, vesayet ve kayyımlık yetkileri açısından yukarıdaki fıkralar hükümleri uygulanmaz. Mahkûm olduğu hapis cezası ertelenen veya denetimli serbestlik tedbiri uygulanarak cezası infaz edilen ya da koşullu salıverilen hükümlü hakkında birinci fıkranın (e) bendinde söz konusu edilen hak yoksunluğunun uygulanmamasına karar verilebilir.
(4) Kısa süreli hapis cezası ertelenmiş veya fiili işlediği sırada onsekiz yaşını doldurmamış olan kişiler hakkında birinci fıkra hükmü uygulanmaz.
(5) Birinci fıkrada sayılan hak ve yetkilerden birinin kötüye kullanılması suretiyle işlenen suçlar dolayısıyla hapis cezasına mahkûmiyet halinde, ayrıca, cezanın infazından sonra işlemek üzere, hükmolunan cezanın yarısından bir katına kadar bu hak ve yetkinin kullanılmasının yasaklanmasına karar verilir. Bu hak ve yetkilerden birinin kötüye kullanılması suretiyle işlenen suçlar dolayısıyla sadece adlî para cezasına mahkûmiyet halinde, hükümde belirtilen gün sayısının yarısından bir katına kadar bu hak ve yetkinin kullanılmasının yasaklanmasına karar verilir. Hükmün kesinleşmesiyle icraya konan yasaklama ile ilgili süre, adlî para cezasının tamamen infazından itibaren işlemeye başlar.
(6) Belli bir meslek veya sanatın ya da trafik düzeninin gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla işlenen taksirli suçtan mahkûmiyet halinde, üç aydan az ve üç yıldan fazla olmamak üzere, bu meslek veya sanatın icrasının yasaklanmasına ya da sürücü belgesinin geri alınmasına karar verilebilir. Yasaklama ve geri alma hükmün kesinleşmesiyle yürürlüğe girer ve süre, cezanın tümüyle infazından itibaren işlemeye başlar.

TCK 53 Emsal Yargıtay Kararları

“Kısa süreli olmayan erteli hapis cezasına mahkumiyetin yasal sonucu olarak sanık hakkında TCK’nın 53. maddesi uyarınca hak yoksunluğuna hükmolunmaması…” Yargıtay 9. Ceza Dairesi 2020/1049 E. 2020/724 K. 29.6.2020

“TCK.nın 53/1-a maddesindeki hak ve yetkilerin kötüye kullanılması suretiyle yüklenen zimmet suçunun işlediğinin anlaşılması karşısında kamu görevlisi sanık hakkında aynı Kanunun 53/5. maddesi uyarınca hak yoksunluğuna hükmedilmesi gerektiğinin gözetilmemesi” Yargıtay 8. Ceza Dairesi 2020/346 E. 2020/11424 K. 11.3.2020

“TCK’nin 53/l-(c ) maddesindeki hak yoksunluğunun sanığın kendi altsoyu üzerindeki velayet, vesayet ve kayyımlık yetkileri yönünden koşullu salıverme tarihine kadar, diğer kişilere karşı belirtilen yetkiler yönünden mahkum olunan hapis cezasının infazı tamamlanıncaya kadar geçerli olacağının gözetilmemesi…” Yargıtay 19. Ceza Dairesi 2019/18527 E. 2020/1788 K. 20.2.2020

“237 Sayılı TCK’nın 53/4. maddesinde yer alan “kısa süreli hapis cezası ertelenmiş veya fiili işlediği sırada onsekiz yaşını doldurmamış olan kişiler hakkında birinci fıkra hükmü uygulanmaz.” şeklindeki düzenleme karşısında, suça sürüklenen çocuk hakkında hırsızlık ve konut dokunulmazlığını bozma suçlarından aynı Kanun’un 53/1. maddesindeki haklardan yoksun bırakılmasına karar verilemeyeceğinin gözetilmemesi…” Yargıtay 2. Ceza Dairesi 2019/7555 E. 2019/19866 K. 19.12.2019

“5237 Sayılı TCK’nın 53/6. maddesinde, belli bir meslek veya sanatın ya da trafik düzeninin gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla işlenen taksirli suçtan mahkumiyet hâlinde, üç aydan az ve üç yıldan fazla olmamak üzere, bu meslek veya sanatın icrasının yasaklanmasına ya da sürücü belgesinin geri alınmasına karar verilebileceği düzenlendiği; bir mesleğin icrasının yasaklanabilmesi için ruhsatnameye bağlı olarak yürütülmesi gerekmekte olup, formen ve vardiya çavuşu olan sanıkların çalışmasının ruhsatnameye bağlı olarak yürütülen bir meslek olmadığı nazara alınmadan çalışma hürriyetini kısıtlayacak şekilde genel bir ifade ile mesleğinin icrasının yasaklanmasına karar verilmesi…” Yargıtay 12. Ceza Dairesi 2019/770 E. 2019/8366 K. 10.7.2019

“Ertelenen “1 yıl 15 gün” hapis cezasının 5237 Sayılı TCK’nın 49/2. maddesi uyarınca kısa süreli olmadığı gözetilmeksizin, 5237 Sayılı TCK’nın 53. maddesinin uygulanmaması…” Yargıtay 10. Ceza Dairesi 2014/4926 E. 2019/4129 K. 19.6.2019