TCK 50 ile düzenlenen kısa süreli hapis cezalarının seçenek yaptırımlara çevrilmesi, 1 yıl ve daha az süreli hapis cezası ya da basit taksirle suç işleyenler için hapis cezasını çekmeme adına önemli bir düzenlemeledir. Mahkumun topluma kazandırılması ve ıslahı ile ilgili faydanın elde edilmesi amacıyla yapılan düzenlemenin ayrıntıları, şartları ve ilgili Yargıtay kararları yazı içerisinde yer almaktadır.
TCK madde 50 ile düzenlenen kısa süreli hapis cezasının seçenek yaptırımlara çevrilmesi müessesesi, hem TCK madde 2’deki hem CGTİK madde 3’teki hükümlünün ıslahını, sosyalleşmesini, üretkenliğini, vb amaçları karşılama açısından önemli bir düzenlemedir. Cezalandırmada intikam alma yerine faydacılığın ön plana çıkartıldığı ceza sistemimizde hapis cezası vermekten kaçınılmaktadır. TCK 50 de, kısa süreli hapis cezalarının, mevcut halleriyle infazını neredeyse ortadan kaldırmaktadır.
Oldukça uzun bir gerekçeye sahip olan Türk Ceza Kanunu madde 50 tesadüfen suç işleyenleri koruma amacı da taşır. Bu kişilerin cezalarını infaz kurumunda çekmelerinin toplum barışı açısından zaruri olmadığı ve kısa süreli hapis cezalarının infaz kurumunda çektirilmesinin sakıncalarının olabileceği (diğer suçlularla iletişim kurma, aile, çalışma ya da özel hayatlarından uzak kalmanın hapis cezasından daha ağır sonuçlarının olabilmesi, vb) gibi gerekçelerle, bu cezaların seçenek yaptırımlara çevrilmesinin daha faydalı olacağı düşünülmüştür.
TCK madde 50/1, kısa süreli hapis cezasının çevrilebileceği seçenek yaptırımları sıralamıştır. Bunlar sayılıdır. Dolayısıyla hakim, bunların haricindeki bir yaptırıma çeviremeyecektir. Seçenek yaptırımlar:
Diğerleri salt hakimin takdirinde iken kamuya yararları bir işte çalıştırılma yaptırımının uygulanabilmesi için suçlunun da gönüllü olması gereklidir.
TCK 50 ile belirlenen seçenek yaptırımların infazı ile ilgili olarak, TCK madde 52, 5275 sayılı kanunun 105 ve 106’ncı maddeleri, aynı kanunun 109’uncu maddesinin sevkiyle Ceza İnfaz Kurumlarının Yönetimi ile Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Yönetmelik madde 38 bulunmaktadır.
Kısa süreli hapis cezasına seçenek yaptırımlar
Madde 50- (1) Kısa süreli hapis cezası, suçlunun kişiliğine, sosyal ve ekonomik durumuna, yargılama sürecinde duyduğu pişmanlığa ve suçun işlenmesindeki özelliklere göre;
a) Adlî para cezasına,
b) Mağdurun veya kamunun uğradığı zararın aynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle, tamamen giderilmesine,
c) En az iki yıl süreyle, bir meslek veya sanat edinmeyi sağlamak amacıyla, gerektiğinde barınma imkanı da bulunan bir eğitim kurumuna devam etmeye,
d) Mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, belirli yerlere gitmekten veya belirli etkinlikleri yapmaktan yasaklanmaya,
e) Sağladığı hak ve yetkiler kötüye kullanılmak suretiyle veya gerektirdiği dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranılarak suç işlenmiş olması durumunda; mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle, ilgili ehliyet ve ruhsat belgelerinin geri alınmasına, belli bir meslek ve sanatı yapmaktan yasaklanmaya,
f) Mahkûm olunan cezanın yarısından bir katına kadar süreyle ve gönüllü olmak koşuluyla kamuya yararlı bir işte çalıştırılmaya, çevrilebilir.
(2) Suç tanımında hapis cezası ile adlî para cezasının seçenek olarak öngörüldüğü hallerde, hapis cezasına hükmedilmişse; bu ceza artık adlî para cezasına çevrilmez.
(3) Daha önce hapis cezasına mahkûm edilmemiş olmak koşuluyla, mahkûm olunan otuz gün ve daha az süreli hapis cezası ile fiili işlediği tarihte onsekiz yaşını doldurmamış veya altmışbeş yaşını bitirmiş bulunanların mahkûm edildiği bir yıl veya daha az süreli hapis cezası, birinci fıkrada yazılı seçenek yaptırımlardan birine çevrilir.
(4) Taksirli suçlardan dolayı hükmolunan hapis cezası uzun süreli de olsa; bu ceza, diğer koşulların varlığı halinde, birinci fıkranın (a) bendine göre adlî para cezasına çevrilebilir. Ancak, bu hüküm, bilinçli taksir halinde uygulanmaz.
(5) Uygulamada asıl mahkûmiyet, bu madde hükümlerine göre çevrilen adlî para cezası veya tedbirdir.
(6) Hüküm kesinleştikten sonra Cumhuriyet savcılığınca yapılan tebligata rağmen otuz gün içinde seçenek tedbirin gereklerinin yerine getirilmesine başlanmaması veya başlanıp da devam edilmemesi halinde, infaz hâkimliği kısa süreli hapis cezasının tamamen veya kısmen infazına karar verir ve bu karar derhal infaz edilir. Bu durumda, beşinci fıkra hükmü uygulanmaz.
(7) Hükmedilen seçenek tedbirin hükümlünün elinde olmayan nedenlerle yerine getirilememesi durumunda, infaz hâkimliğince tedbir değiştirilir.
“Sanık C. Ç. hakkında 5237 sayılı TCK’nın 50 maddesinin uygulanıp uygulanmamasına karar verilirken, sanığın kişiliği, sosyal ve ekonomik durumu, suçun işlenmesindeki özellikler nazara alınarak, dosyaya yansıyan bilgi ve kanıtlar isabetle değerlendirilip, denetime olanak verecek ve somut gerekçeler de gösterilmek suretiyle takdir hakkının kullanılmasının gerektiği, dosya içeriğine göre; sanığın sabıkasının ve dosyaya yansıyan olumsuz bir davranışlarının bulunmadığı, iyi hali nedeniyle cezada TCK’nın 62. maddesi gereğince indirim yapıldığı gözetilmeksizin “suçun işlenmesindeki özelliklere göre “ şeklindeki dosya içeriğine uymayan gerekçe ile TCK’nın 50/4. maddesinde belirtilen paraya çevirme hükümlerinin uygulanmamasına karar verilmesi…” Yargıtay 12. Ceza Dairesi 2013/29851 E. 2014/26119 K. 19.12.2014
“Sanık … hakkında kasten yaralama suçundan hüküm kurulurken seçimlik cezalardan hapis tercih edilmesine karşın, TCK’nın 50/2. maddesine aykırı biçimde hapis cezasının adli para cezasına çevrilmesi…” Yargıtay 4. Ceza Dairesi 2015/27859 E. 2020/4351 K. 27.2.2020
“CMK’nın 231. maddesinin 11. fıkrası uyarınca, kendisine yüklenen yükümlülükleri yerine getiremeyen sanık hakkında durumunun değerlendirilerek kısmi infaz veya koşulların varlığı halinde TCK’nın 50. ve 51. maddelerinin uygulanması suretiyle yeni bir mahkumiyet hükmü kurulabileceği gözetilmeksizin, denetim süresi içerisinde kasten yeni bir suç işleyen ve kendisine yükümlülük yüklenmeyen sanık hakkında, yasal zorunluluk hali de bulunmadığı halde, önceki hükmün aynen açıklanması ile yetinilmesi yerine açıklanması geri bırakılan hükümle birlikte verilen hapis cezasının açıklanan hükümde ertelenmesi…” Yargıtay 12. Ceza Dairesi 2019/12702 E. 2020/2393 K. 4.3.2020
“Sanık hakkında mala zarar verme ile katılanlar … ve …’a yönelik tehdit suçundan kurulan hükümlerde; sanık hakkında yaralama ve hakaret suçları nedeniyle hükmedilen kısa süreli hapis cezaları TCK’nun 50/1-a ve 52. maddeleri uyarınca seçenek yaptırımlara çevrilmesine karşın, sanık hakkında tehdit ve mala zarar verme suçları nedeniyle öngörülen kısa süreli hapis cezalarında yasal ve yeterli gerekçe gösterilmeden seçenek yaptırımların uygulanmaması suretiyle hükümlerde çelişkiye neden olunması…” Yargıtay 18. Ceza Dairesi 2019/7421 E. 2020/8167 K. 25.6.2020
Temel olarak kısa süreli hapis cezasının seçenek yaptırımlara çevrilmesi hakimin takdirindedir ancak TCK 50/3'de sayılan bazı hallerde hakime takdir hakkı tanınmayarak seçenek yaptırımların uygulanması zorunlu tutulmuştur.
Evet. HAGB halinde verilen denetim süresi içinde işlenen suç nedeniyle önceki cezanın açıklanması halinde, bu ceza için TCK 50 uygulanabilir.
Evet. Hükümlünün kabul etmesi halinde hakim, TCK 50 şartlarının varlığı halinde hapis cezasının kamuya yararlı bir işte çalışmaya çevrilmesine karar verebilir.