TCK madde 61 – Cezanın Belirlenmesi

Türk Ceza Kanununun Üçüncü Bölümü “Cezanın Belirlenmesi ve Bireyselleştirilmesi” başlığını taşımaktadır. Ceza yargılaması konusu yapılan olaya ilişkin araştırmanın yapılması ile olayda bir suç bulunup bulunmadığı, suç varsa suçun sanık tarafından işlenip işlenmediği tespit edilecektir. Eğer kanunda suç olarak tanımlanan davranışa uygun bir olay söz konusu değilse zaten suç yoktur ve ceza da söz konusu olmaz. Kanundaki suç tipine uygun bir davranış var ancak bunun suç isnadı altındaki sanık tarafından gerçekleştirdiği ispat edilemiyorsa, yine sanık hakkında cezalandırma yoluna gidilemeyecektir. Ancak eğer suç sabitse ve suçu işleyenin sanık olduğu ispatlanmışsa, gündeme bu kez hangi cezanın uygulanacağı ve miktarı gelecektir. İşte bu aşamada bakılacak yer, suça karşılık cezanın açıklandığı suç maddesi ve TCK’nın Üçüncü Bölümü olacaktır.

Ceza Nasıl Belirlenir?

Ceza yargılamasına konu olayda suçun sanık tarafından işlendiği ispatlandığında, uygulanacak cezanın belirlenmesi gereklidir. Bunun için ceza mahkemesinin hakimi öncelikle suçun kanundaki karşılığı olarak belirlenen cezaya bakacaktır. Örneğin kasten öldürme suçunun cezası müebbet hapis cezası olarak belirlenmiştir. Burada temelde tartışılacak bir husus yoktur zira suçun karşılığı olarak gösterilen ceza hapis cezasıdır ve belirlidir. Hakim hapis cezasına karar vermekle yükümlüdür. Ancak bazı suçlar için ceza belirli değildir. Örneğin taksirle yaralamada hapis veya adli para cezası verileceği belirtilmiştir. Burada hakim için seçim söz konusudur. Olaya ve sanığa uygun ceza hangisiyse onu tercih edecektir.

Cezanın türü belirlendikten sonra hakim bu kez miktarını da belirleyecektir. Kasten öldürmede müebbet hapis cezası verileceği belirlenmiştir. Burada hapis cezasının süresi açıktır. Ancak taksirle yaralamada üç aydan bir yıla kadar hapis veya adli para cezası verileceği söylenmektedir. Hakim cezanın türünün yanı sıra, üç ayla bir yıl arasında bir ceza miktarı belirlemek zorundadır.

Üçüncü Bölümün ilk maddesi olan TCK madde 61 cezanın belirlenmesi aşamasını düzenlemektedir. Cezanın belirlenmesi, kanun ile belirlenen cezanın alt ve üst sınırları arasında ve TCK madde 61’de yer alan kriterler ışığında temel cezanın belirlenmesidir.

Cezanın Belirlenmesi

Cezanın belirlenmesi aşama aşama incelenmelidir.

1- Temel Cezanın Belirlenmesi

Cezanın belirlenmesini düzenleyen TCK 61, temel cezanın nasıl belirleneceğini formülize etmiştir. Buna göre, suçun kanundaki karşılığı olan ceza aralığına baktıktan sonra hakim:

a) Suçun işleniş biçimi: Örneğin kişiyi hürriyetinden yoksun kılma suçunda suçun işleniş süresi dikkate alınacaktır.
b) Suçun işlenmesinde kullanılan araçlar: Örneğin kasten öldürmede yapılan atış sayısı.
c) Suçun işlendiği zaman ve yer: Örneğin suçun karanlığın verdiği gizlenme olanağı ile işlenmesi hali.
d) Suçun konusunun önem ve değeri: Örneğin güveni kötüye kullanma suçunda suç konusunu oluşturan değerin düşük ya da yüksek olması değerlendirilmelidir.
e) Meydana gelen zarar veya tehlikenin ağırlığı: Örneğin cinsel saldırı suçu sonucunda mağdurda oluşan psikolojik zararın düzeyi.
f) Failin kast veya taksire dayalı kusurunun ağırlığı: Örneğin kasten yaralamada failin suçu tamamlamak için gösterdiği ısrar kastın ağırlığını gösterecektir. Tekerrür hükümleri cezanın artırılmasına sebep olmamakla birlikte, failin kusurunun ağırlığını göstermesi açısından önemlidir.
g) Failin güttüğü amaç ve saik: Örneğin pul koleksiyonu yapan bir kişinin pul çalması ile pullarla hiç ilgisi olmayan bir kişinin pul çalması arasındaki fark.

hususlarını değerlendirerek temel cezayı belirleyecektir. Bu belirleme sırasında dikkat edilecek en önemli husus, değerlendirmeye tabi tutulan özelliğin suçun nitelikli hali ya da unsuru olarak kanunda yer alıp almamasıdır. Mesela silahla yaralama kasten yaralamanın nitelikli hali olup, cezanın artırılmasına sebep olmaktadır. Bu hal mevcutken bir de “Suçun işlenmesinde kullanılan araçlar” dayanağıyla suçun silahla işlendiği gözetilerek ceza miktarı artırılamaz(TCK m.61/3).

Temel cezayı belirleyen hakim, gerekçesini açıklamak zorundadır. Cezanın alt sınırdan tayininde de bu kural geçerlidir. Ceza miktarının gerekçelendirilmesi, kararın denetlenebilmesine imkan verdiği gibi kararın sanık, mağdur ve toplum vicdanında kabul görmesi için de oldukça önemlidir. Örneğin alt sınırdan uzaklaşarak ceza tayini halinde itiraz edecek olan sanık, neden alt sınırdan uzaklaşıldığını bilmelidir ki buna göre itirazını yapabilsin.

2- Suçta Olası Kast ya da Bilinçli Taksirin Bulunması

Temel cezanın belirlenmesinin ardından hakim, eğer suç olası kastla ya da bilinçli taksirle işlenmişse, uygulanacak indirim ya da artırımı ilk aşamada tespit ettiği temel ceza üzerinden uygulamalıdır. Örneğin TCK 21 – Kast maddesine göre olası kastın varlığı halinde, müebbet hapis cezası söz konusu değilse, temel ceza üçte birden yarısına kadar indirilir. Dolayısıyla temel ceza olarak 6 yıl hapis cezasını belirleyen hakim, olası kast nedeniyle üçte birden yarıya kadar indirmeyi 6 yıl üzerinden hesaplayacaktır.

3- Birden Fazla Nitelikli Halin Bulunması

TCK madde 61/4’e göre suçun nitelikli hallerden birden fazlası yargılama konusu olayda mevcutsa, temel cezada öncelikle artırmaya sebep olan nitelikli hal, sonra indirime neden olan nitelikli hal hususları değerlendirilecektir.

4- Cezada İndirim Yapılmasını Gerektiren Şahsi Sebeplere İlişkin Hükümler ile Takdiri İndirim Nedenleri

Yukarıda açıklanan aşamalar sonucunda belirlenen cezadan bu kez sırasıyla teşebbüs, iştirak, zincirleme suç, haksız tahrik, yaş küçüklüğü, akıl hastalığı ve cezada indirim yapılmasını gerektiren şahsi sebeplere ilişkin hükümler ile takdiri indirim nedenleri(TCK m. 62) uygulanarak sonuç ceza belirlenir.

Adli Para Cezasının Hesaplanması

Adli para cezasının hesaplanma usulünü TCK madde 61/8 belirlemektedir. Buna göre hakim öncelikle sonuç ceza gün olarak belirlemeli, sonra bu gün sayısını kişinin bir gün karşılığı olarak ödeyebileceği rakamı çarparak sonuç adli para cezasını bulmalıdır. Örneğin 120 gün hapis cezası karşılığı para cezasına çarptırılacaksa sanık ve bir gün için 20 TL ödeyebileceği değerlendirilmişse, 120*20=2400 TL toplam adli para cezasına mahkum edilecektir. Adli para cezası kanunda seçimlik bir ceza olarak belirlenmişse, bu cezaya ilişkin gün biriminin alt sınırı, o suç tanımındaki hapis cezasının alt sınırından az; üst sınırı da, hapis cezasının üst sınırından fazla olamaz.

Cezanın Belirlenmesi ile İlgili Diğer Kurallar

• Hapis cezaları gün, ay ve yıl olarak belirlenmelidir. Gün ile 24 saat, ay ile 30 gün olarak değerlendirilir. Yıl ise resmi takvime göre hesaplanır. Hapis cezasında günün artakalanı ile kuruşlar hesaba katılmaz(TCK 61/6).
• Süreli hapis cezalarında ortaya çıkan sonuç ceza 30 yıl hapis cezasından fazla olamaz(TCK 61/7).

TCK 61

Cezanın belirlenmesi
MADDE 61. – (1) Hakim, somut olayda;
a) Suçun işleniş biçimini,
b) Suçun işlenmesinde kullanılan araçları,
c) Suçun işlendiği zaman ve yeri,
d) Suçun konusunun önem ve değerini,
e) Meydana gelen zarar veya tehlikenin ağırlığını,
f) Failin kast veya taksire dayalı kusurunun ağırlığını,
g) Failin güttüğü amaç ve saiki,
Göz önünde bulundurarak, işlenen suçun kanuni tanımında öngörülen cezanın alt ve üst sınırı arasında temel cezayı belirler.
(2) Suçun olası kastla ya da bilinçli taksirle işlenmesi nedeniyle indirim veya artırım, birinci fıkra hükmüne göre belirlenen ceza üzerinden yapılır.
(3) Birinci fıkrada belirtilen hususların suçun unsurunu oluşturduğu hallerde, bunlar temel cezanın belirlenmesinde ayrıca göz önünde bulundurulmaz.
(4) Bir suçun temel şekline nazaran daha ağır veya daha az cezayı gerektiren birden fazla nitelikli hallerin gerçekleşmesi durumunda; temel cezada önce artırma sonra indirme yapılır.
(5) Yukarıdaki fıkralara göre belirlenen ceza üzerinden sırasıyla teşebbüs, iştirak, zincirleme suç, haksız tahrik, yaş küçüklüğü, akıl hastalığı ve cezada indirim yapılmasını gerektiren şahsi sebeplere ilişkin hükümler ile takdiri indirim nedenleri uygulanarak sonuç ceza belirlenir.
(6) Hapis cezasının süresi gün, ay ve yıl hesabıyla belirlenir. Bir gün, yirmidört saat; bir ay, otuz gündür. Yıl, resmi takvime göre hesap edilir. Hapis cezası için bir günün, adlî para cezası için bir Türk Lirasının artakalanı hesaba katılmaz ve bu cezalar infaz edilmez.
(7) Süreli hapis cezasını gerektiren bir suçtan dolayı bu madde hükümlerine göre belirlenen sonuç ceza, otuz yıldan fazla olamaz.
(8) Adlî para cezası hesaplanırken, bu madde hükmüne göre cezanın belirlenmesi ve bireyselleştirilmesine yönelik artırma ve indirimler, gün üzerinden yapılır. Adlî para cezası, belirlenen sonuç gün ile kişinin bir gün karşılığı ödeyebileceği miktarın çarpılması suretiyle bulunur.
(9) Adlî para cezasının seçimlik ceza olarak öngörüldüğü suçlarda bu cezaya ilişkin gün biriminin alt sınırı, o suç tanımındaki hapis cezasının alt sınırından az; üst sınırı da, hapis cezasının üst sınırından fazla olamaz.
(10) Kanunda açıkça yazılmış olmadıkça cezalar ne artırılabilir, ne eksiltilebilir, ne de değiştirilebilir.

TCK 61 Yargıtay Kararları

“Suç konusu uyuşturucu maddenin miktarına bağlı olarak önemi ve değeri ile oluşturduğu tehlikenin ağırlığı dikkat alındığında temel ceza belirlenirken alt sınırdan uzaklaşılması yerinde ise de; TCK’nın 61. maddesindeki ölçütler ve 3. maddesinde öngörülen orantılılık ilkesine aykırı olarak alt sınırdan fazla uzaklaşılarak belirlenmesi…” Yargıtay 20. Ceza Dairesi 2019/6157 E. 2020/3560 K. 30.6.2020

“Suça sürüklenen çocuk hakkında hırsızlık suçundan hükmolunacak cezanın belirlenmesi sırasında, 5237 Sayılı TCK’nun 61/5. maddesi gereğince önce anılan Kanun’un 31/3. maddesi gereğince yaş küçüklüğü indirimi daha sonra ise cezada indirim yapılmasını gerektiren şahsi sebep olarak yine anılan Kanun’un 168/1-4 maddesi gereğince etkin pişmanlık hükümleri uygulanmak suretiyle indirimi yapılması gerekirken sıralama hatası yapılması sonucu, önce etkin pişmanlık hükümleri uygulanmak suretiyle indirim ve daha sonra yaş küçüklüğü sebebiyle indirim yapılması…” Yargıtay 17. Ceza Dairesi 2020/2352 E. 2020/6413 K. 24.6.2020

“Taksirli suçlar açısından temel cezanın belirlenmesinde TCK’nın 61/1. ve 22/4. madde ve fıkralarında yer alan ölçütlerden olan failin kusuru, meydana gelen zararın ağırlığı, suçun işleniş biçimi ile suçun işlendiği yer ve zaman nazara alınmak suretiyle aynı Kanunun 3/1. maddesi uyarınca işlenen fiilin ağırlığıyla orantılı olacak şekilde maddede öngörülen alt ve üst sınırlar arasında hakkaniyete uygun bir cezaya hükmolunması gerekirken, asli kusurlu olarak meydana getirdiği kaza sonucu 24 kişinin ölmesine, dokuzu nitelikli olmak üzere 10 kişinin de yaralanmasına neden olan sanık hakkında, adalet ve hakkaniyet kuralları uyarınca cezada orantılılık ilkesi gözetilerek temel cezanın en üst sınırdan tayin edilmesi gerekirken, yazılı şekilde hüküm kurularak sanık hakkında eksik cezaya hükmolunması…” Yargıtay 12. Ceza Dairesi 2020/917 E. 2020/3922 K. 24.6.2020

“Hakaret suçundan mahkumiyet hükmü kurulurken önce kanun maddesinde öngörülen temel ceza belirlenip sonrasında ise TCK’nın 43/2. maddesinde düzenlenen zincirleme suç hükümlerine ilişkin kanun maddesinin uygulanması, dolayısıyla sıralama, 125/1, 125/4, 43/2, 62/1 olması gerekirken, zincirleme suça ilişkin kanun maddesinin, temel cezadan olan aleniyet maddesinden önce tatbiki hukuka aykırıdır.” Yargıtay 18. Ceza Dairesi 2019/13242 E. 2020/7821 K. 22.6.2020

“Yağma suçunu, birden çok kişi ile birlikte, gece vakti, silahla ve konutta gerçekleştiren sanıklar hakkında, TCK’nin 149/1. maddesinin ( c ) bendinin yanı sıra, aynı maddenin ( a ), ( d ) ve ( h ) bendleri ile de uygulama yapılıp, birden fazla nitelikli halin varlığı nedeni ile TCK’nin 61/1. maddesi uyarınca alt sınırdan uzaklaşılmak suretiyle temel cezanın tayini gerektiğinin gözetilmemesi…” Yargıtay 6. Ceza Dairesi 2017/3101 E. 2020/370 K. 4.2.2020

“Sanığın eylemi neticesinde, müştekinin yaşamını tehlikeye sokan bir duruma, duyularından veya organlarından birinin işlevinin sürekli zayıflamasına ve hayat fonksiyonlarını ağır (5. ) derecede etkileyen kemik kırığına neden olacak nitelikte yaralandığı olayda, sanık hakkında 5237 Sayılı TCK’nin 86/1. maddesi gereğince temel ceza belirlenirken suçun işleniş biçimi, kastın yoğunluğu, birden fazla nitelikli halin ihlali, meydana gelen zarar ve tehlikenin ağırlığı nazara alınarak, TCK’nin 61. maddesindeki ölçütler ve TCK’nin 3. maddesindeki orantılılık ilkesi gözetilerek sonuç cezaya etkili olacak şekilde alt sınırdan uzaklaşılması gerektiği gözetilmeden yazılı şekilde hüküm kurulması suretiyle eksik ceza verilmesi…” Yargıtay 3. Ceza Dairesi 2019/17398 E. 2020/911 K. 15.1.2020

“TCK’nın 61. maddesinin beşinci fıkrasında, anılan maddenin diğer fıkralarına göre belirlenecek ceza üzerinden sırasıyla teşebbüs, iştirak, zincirleme suç, haksız tahrik, yaş küçüklüğü, akıl hastalığı ve cezada indirim yapılmasını gerektiren şahsi sebeplere ilişkin hükümler ile takdiri indirim nedenleri uygulandıktan sonra sonuç cezanın belirleneceğinin hüküm altına alınması, anılan maddenin yedinci fıkrasında sonuç cezanın 30 yıldan fazla olamayacağının belirtilmesi ve söz konusu maddenin onuncu fıkrasında da kanunda açıkça yazılmış olmadıkça cezaların ne artırılabileceğinin, ne eksiltilebileceğinin ne de değiştirilebileceğinin düzenlenmesi karşısında; sanık hakkında hüküm kurulurken TCK’nın 62. maddesinde düzenlenen takdiri indirim nedenlerinin anılan Kanunun 61. maddesinin yedinci fıkrasından sonra uygulanma imkânının bulunmadığı kabul edilmelidir. Aksi hâlin kabulü TCK’nın 2. maddesinin birinci fıkrasında düzenlenen kanunilik ilkesine aykırılık teşkil edecektir.” Yargıtay Ceza Genel Kurulu 2018/14-521 E. 2019/635 K. 5.11.2019