TCK madde 66 – Dava Zamanaşımı (Ceza Hukukunda)

Ceza hukukunda davanın düşürülmesine sebep olan önemli kurumlardan birisi TCK madde 66’da hayat bulan dava zamanaşımıdır. Dava zamanaşımı, belirlenen sürelerin geçmesi halinde devletin artık o suçla ilgili yargılama yapamaması halidir. Örneğin bir suçun işlendiği öğrenildiğinde soruşturma başlatılmış ve soruşturma sonucunda kamu davası açılmış olsun. Eğer fail kaçmış ise yargılama ilerleyemeyecektir. Bu durumda mahkeme failin gelmesini ya da yakalanmasını bekleyecektir. Peki mahkeme ne kadar bekleyebilecektir? İşte dava zamanaşımı bu süreyi belirlemektedir. TCK 66 temelde, ilgili suçun cezasına göre dava zamanaşımı süresi belirlemiştir. Bu sürenin tamamlanması halinde artık ceza mahkemesi davaya devam edemez ve davanın düşmesine karar verilir. Düşme kararından sonra fail ortaya çıksa da, artık suç yargının konusu olmaktan çıkmış olduğu için, kişi hakkında işlem yapılamaz. Eğer kamu davası açılmadan önce dava zamanaşımı süresi tamamlanmışsa TCK 66 uyarınca artık ceza davası açılamayacaktır.

Türk Ceza Kanunu dava zamanaşımı ve ceza zamanaşımı olarak iki kuruma yer vermektedir. Her iki zamanaşımının gerekçesi olarak doktrinde, zamanın yargılamayı olumsuz etkilediği, uzun süre geçmesi halinde sağlıklı bir yargılamanın yapılamayacağı, kaçak olarak yaşayan failin bu süreçte hep tedirgin yaşaması nedeniyle cezasını çektiği gibi dayanaklar gösterilmiştir. Dava zamanaşımının bulunmaması, sonsuza kadar dosyaların takip edilmesi gibi bir sonuç doğurur ki bu da pek mümkün değildir. Zamanaşımı kanun koyucunun bir seçimidir. Aşağıda görüleceği üzere bazı suçlar için dava zamanaşımı yoktur. Kanun koyucu isterse hiçbir suç için dava zamanaşımı kabul etmeyebilir.

Dava zamanaşımı konusu incelenirken “Dava zamanaşımı süresinin durması veya kesilmesini” düzenleyen TCK madde 67 de incelenmelidir. Bu konuya bir sonraki yazıda yer verilecektir.

TCK madde 72/2’ye göre dava zamanaşımı re’sen uygulanır. Yani Cumhuriyet savcılığı veya mahkeme kendiliğinden dava zamanaşımına ilişkin hükümleri uygulamak zorundadır. Dava zamanaşımından şüpheli ya da sanığın vazgeçmesi söz konusu değildir.

Dava Zamanaşımı Süreleri

TCK 66/1, dava zamanaşımında uygulanacak temel süreleri belirlemektedir. Fıkraya göre kamu davası:

• Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda otuz yıl,
• Müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda yirmibeş yıl,
• Yirmi yıldan aşağı olmamak üzere hapis cezasını gerektiren suçlarda yirmi yıl,
• Beş yıldan fazla ve yirmi yıldan az hapis cezasını gerektiren suçlarda onbeş yıl,
• Beş yıldan fazla olmamak üzere hapis veya adlî para cezasını gerektiren suçlarda sekiz yıl,

geçmesiyle düşer. Belirlenen süreler suça ilişkin belirlenen hapis cezasının üst sınırıdır. Eğer nitelikli hal söz konusu ise nitelikli hal için belirlenen ceza miktarının üst sınırına göre dava zamanaşımı süresi değerlendirilecektir. Örneğin dolandırıcılık suçu(TCK m.157) için 5 yıla kadar hapis cezası öngörüldüğüne göre bu suç için dava zamanaşımı, 8 yılın dolmasıyla gerçekleşecektir. Eğer madde 158’deki nitelikli dolandırıcılık suçu söz konusu ise dava zamanaşımı, on yıla kadar hapis cezası verilebileceğine göre, onbeş yıldır.

TCK 66/2 ise dava zamanaşımı süresine istisna getirmiştir. Buna göre:

• Fail suç  tarihinde 12 yaşını doldurmuş ancak 15 yaşını doldurmamışsa, madde 66/1’de belirlenen dava zamanaşımı süresinin yarısının,
• Suç tarihinde onbeş yaşını doldurmuş ancak 18 yaşını doldurmamış fail için ise madde 66/1’de belirlenen sürelerin 2/3’ünün tamamlanması ile,

kamu davası düşer. Görüleceği üzere kanun koyucu dava zamanaşımının suça sürüklenen çocuklar için daha hızlı tamamlanmasını uygun görmüştür.

Dava Zamanaşımının Başlama Tarihi

Dava zamanaşımı süresinin işleyemeye başlaması TCK 66/6’da düzenlenmiştir. Buna göre dava zamanaşımı, tamamlanmış suçlarda suç günde, suça teşebbüste son hareketin yapıldığı günde, kesintisiz suçlarda kesintinin ortaya çıktığı günde, zincirleme suçlarda son suçun işlendiği günde, çocuklara karşı üstsoy veya bunlar üzerinde hüküm ve nüfuzu olan kimseler tarafından işlenen suçlarda çocuğun onsekiz yaşını bitirdiği günde işlemeye başlar. Görüleceği üzere dava zamanaşımında temel başlangıç günü, suça ilişkin son fiilin gerçekleştiği gündür. Çocuğun mağdur olduğu bazı suçlar içinse dava zamanaşımı çocuğun onsekiz yaşını doldurduğu gün başlamaktadır. Zira çocuğun kendini ifade edebilmesi, şikayetçi olabilmesi, vb bu yaşa kadar çok mümkün olmayabilir.

TCK madde 66/5 uyarınca aynı fiilden dolayı tekrar yargılama talebini ceza mahkemesi kabul ederse, bu kabul tarihinden itibaren fiile ilişkin dava zamanaşımı süresi yeniden başlar.

Dava Zamanaşımının Uygulanamayacağı Suçlar

TCK 66 genel olarak tüm suçlara uygulanabilecek temel bir sistem kurmuştur. Ancak TCK madde 66/7 ve bazı suçlara ilişkin maddelerde, dava zamanaşımının uygulanamayacağı suçlar belirlenmiştir. Buna göre:

• TCK 66/7’de belirtildiği üzere Türk Ceza Kanununun İkinci Kitabının Dördüncü Kısmında(madde 247-343 arası) yer alan ağırlaştırılmış müebbet veya müebbet veya on yıldan fazla hapis cezasını getekrien suçların yurt dışında işlenmesi halinde dava zamanaşımı uygulanmaz. Örneğin TCK madde 302’ye göre devletin birliğini ve ülke bütünlüğünü bozma suçunun cezası ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasıdır. Eğer fail bu suçu yurt dışında işlerse, bu suçla ilgili olarak dava zamanaşımı uygulanmayacaktır. Bu sayede yurt dışında yaşamayı cezalandırmaktan kurtulma imkanı olarak gören failin dava zamanaşımından faydalanmasının önüne geçilecektir.
• Soykırım (madde 76), insanlığa karşı suçlar (madde 77), örgüt (madde 78) suçlarında dava zamanaşımı uygulanmaz.
• İşkence (madde 94) suçunda dava zamanaşımı uygulanmaz.

TCK 66

Dava zamanaşımı
Madde 66– (1) Kanunda başka türlü yazılmış olan haller dışında kamu davası;
a) Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda otuz yıl,
b) Müebbet hapis cezasını gerektiren suçlarda yirmibeş yıl,
c) Yirmi yıldan aşağı olmamak üzere hapis cezasını gerektiren suçlarda yirmi yıl,
d) Beş yıldan fazla ve yirmi yıldan az hapis cezasını gerektiren suçlarda onbeş yıl,
e) Beş yıldan fazla olmamak üzere hapis veya adlî para cezasını gerektiren suçlarda sekiz yıl,
geçmesiyle düşer.
(2) Fiili işlediği sırada oniki yaşını doldurmuş olup da onbeş yaşını doldurmamış olanlar hakkında, bu sürelerin yarısının; onbeş yaşını doldurmuş olup da onsekiz yaşını doldurmamış olan kişiler hakkında ise, üçte ikisinin geçmesiyle kamu davası düşer.
(3) Dava zamanaşımı süresinin belirlenmesinde dosyadaki mevcut deliller itibarıyla suçun daha ağır cezayı gerektiren nitelikli halleri de göz önünde bulundurulur.
(4) Yukarıdaki fıkralarda yer alan sürelerin belirlenmesinde suçun kanunda yer alan cezasının yukarı sınırı göz önünde bulundurulur; seçimlik cezaları gerektiren suçlarda zamanaşımı bakımından hapis cezası esas alınır.
(5) (Değişik: 29/6/2005 – 5377/8 md.) Aynı fiilden dolayı tekrar yargılamayı gerektiren hallerde, mahkemece bu husustaki talebin kabul edildiği tarihten itibaren fiile ilişkin zamanaşımı süresi yeni baştan işlemeye başlar.
(6) Zamanaşımı, tamamlanmış suçlarda suçun işlendiği günden, teşebbüs halinde kalan suçlarda son hareketin yapıldığı günden, kesintisiz suçlarda kesintinin gerçekleştiği ve zincirleme suçlarda son suçun işlendiği günden, çocuklara karşı üstsoy veya bunlar üzerinde hüküm ve nüfuzu olan kimseler tarafından işlenen suçlarda çocuğun onsekiz yaşını bitirdiği günden itibaren işlemeye başlar.
(7) Bu Kanunun İkinci Kitabının Dördüncü Kısmında yazılı ağırlaştırılmış müebbet veya müebbet veya on yıldan fazla hapis cezalarını gerektiren suçların yurt dışında işlenmesi halinde dava zamanaşımı uygulanmaz.

TCK madde 66 Emsal Yargıtay Kararları

“Suça sürüklenen çocuk … hakkında müşteki…’ya yönelik korku kaygı ve panik yaratacak tarzda silahla ateş etmek suçunu işlerken, 17.03.2014 tarihinde 12-15 yaş grubu içerisinde bulunduğu anlaşılmakla, 170/1-c, 31/2. maddesinde tanımlanan hırsızlık, konut dokunulmazlığının ihlali, korku kaygı ve panik yaratacak tarzda silahla ateş etmek suçlarının gerektirdiği cezaların türü ve üst sınırına göre, aynı Yasa’nın 66/1-e ve 66/2. maddelerinde öngörülen 4 yıllık asli dava zamanaşımı süresinin karar tarihi olan 22/12/2015 gününden inceleme tarihine kadar geçmiş bulunması” Yargıtay 12. Ceza Dairesi 2020/14067 E. 2020/6611 K. 30.6.2020

“Sanıklar …, …, … ve …’e atılı suça ilişkin yasa maddesinde öngörülen cezanın üst sınırı uyarınca, 5237 Sayılı TCK’nın 66/1-e ve 67/2. maddelerine göre, suçun tabi bulunduğu 8 yıllık olağan dava zamanaşımının … Temyiz inceleme sürecinde gerçekleştiği anlaşılmakla … kamu davalarının gerçekleşen dava zamanaşımı nedeniyle, DÜŞMESİNE” Yargıtay 18. Ceza Dairesi 2019/896 E. 2020/8228 K. 29.6.2020

“… kesintisiz suçlarda zamanaşımının kesintinin gerçekleştiği tarihten itibaren işlemeye başlayacağı, sanığın üzerine atılı firar suçunun mütemadi bir suç olduğu, söz konusu suça ilişkin somut dosyada kesintinin meydana geldiğine dair bir bilgi veya belge bulunmadığından sanığın yakalanma tarihinin suç tarihi olarak kabul edilmesi gerektiği, sanığın askerlik çağının sona ermesi durumunun ise firar suçu açısından temadiyi kesen bir durum oluşturmadığı, bu itibarla dava zamanaşımının söz konusu olmadığı gözetilmeksizin kamu davasının zamanaşımına uğradığından bahisle düşürülmesine karar verilmesinde isabet görülmemiştir.” Yargıtay 19. Ceza Dairesi 2020/893 E. 2020/7597 K. 19.6.2020