Evliliğin Yokluğu, Evliliğin Butlanı ve Evliliğin İptali Davası

Konunun temelini evliliğin iptali davası oluşturmakla birlikte, evliliğin iptali davasını ortaya çıkarak butlan nedenlerinden ve evliliğin yokluğundan bahsetmek gerekecektir. Öncelikle evlenmenin şartları konusunda bilgi edinmek faydalı olacaktır.

Evliliğin Yokluğu

Yok, ortaya çıkmamış, var olmamış, vücud elde etmemiş anlamındadır. Dolayısıyla evliliğin yokluğu da, ortada bir evlilikten bahsetmenin mümkün olmaması ve evliliğin mevcut olmaması anlamlarına gelmektedir. Evliliğin yokluğunda evlenme hiç gerçekleşmemiştir. Bir sözleşme olan evlenmenin yoklukla malul olması halinde, evlilik kendiliğinden hükümsüz olur ve hukuki olarak evlilik anlamına gelmez. Evlilik Türk Medeni Kanunu’nda belirlenen hükümlerin yerine getirilmesi ile oluşabilir. Örneğin TMK madde 142, evlendirme memurunun evlenmek isteyenlere, birbirleriyle evlenmek isteyip istemediklerini soracağını ve karşılık oluruk olumlu cevapların alınması ile evliliğin oluşacağını söyler. Nüfus kayıtlarında evli gözüken iki kişinin hiçbir zaman evlendirme memuru önüne gelmemiş ve/veya evlenmeye yönelik olumlu irade açıklamasında bulunmamış olmaları  halinde madde 142 hükmü yerine getirilmemiş olacaktır. Bu nedenle evlilik yoklukla malul olacaktır. Nüfus kayıtları düzeltilmeden bu kişilerden birisi ölse, diğeri ona eşi olduğu için mirasçı olabilecek midir? Şüphesiz ki, hayır. Zira evlilik yok ki, eş olma hali söz konusu olabilsin.

Evliliğin yokluk nedeniyle malul olması halinde evlilik baştan beri, kayıtlara göre evliliğin gerçekleştiği andan beri yoktur. Dolayısıyla hüküm doğurmaz. Örneğin çocuk dünyaya gelmesi halinde anne ile soybağı kendiliğinden kurulur ancak babası ile kurulamaz. Tabii, babalık davası konusunda da bahsedildiği gibi dava ya da tanıma ile bu bağ kurabilir.

Benzer şekilde yasa, evlenecek kişilerin farklı cinslerden olmaları gerektiğini belirtir. Bu kurala uyulmadığı takdirde de, kayıtlar ne söylerse söylesin, evlilik yoktur.

Evliliğin yokluğu halinde açılacak dava, bir tespit davasıdır. Evliliğin yokluğunun tespit edilmesinin talep edileceği dava, evliliğin iptali davası ile aynı değildir. İptali gereken bir evlilik yoktur.

Evliliğin Mutlak Butlanı

Evliliğin mutlak butlanı (tam sakatlik hali), Türk Medeni Kanunu madde 145-147 arasında hayat bulmuştur. Maddelere göre evliliğin mutlak butlanından söz edebilmek için öncelikle şu sebeplerin varlığı gereklidir:

• Eşlerden birinin evlenme sırasında evli bulunması,
• Eşlerden birinin evlenme sırasında sürekli bir sebeple ayırt etme gücünden yoksun bulunması,
• Eşlerden birinde evlenmeye engel olacak derecede akıl hastalığı bulunması,
• Eşler arasında evlenmeye engel olacak derecede hısımlığın bulunması

Evlenme sırasında eşlerden biri başka bir kişi ile zaten evli ise, ikinci evlilik mutlak butlanla batıldır. Ancak, ikinci evlilik iptal edilmeden önce ilk evlilik herhangi bir sebeple sona ermişse ve ikinci evlilikteki eş iyiniyetli ise, artık ikinci evliliğin iptali istenemez.

Eğer evlenme sırasında ayırt etme gücünden yoksun ya da akıl hastası olan eş sonradan ayırt etme gücünü kazanırsa ya da akıl hastalığı sona ererse, sadece bu eş evliliğin iptalini belirtilen sebeplere dayanarak isteyebilir. Dolayısıyla örneğin diğer eş, evlendikleri sırada akıl hastası olan ancak hastalığı ortadan kalkan eşine, evliliğin iptali davası açamayacaktır.

Mutlak butlanla batıl olan evliliklerin iptali için Cumhuriyet Savcısı re’sen dava açar. Re’sen açmak zorunda olması nedeniyle Cumhuriyet Savcısının takdir yetkisi yoktur. Yani evliliğin devam etmesi gerektiğini düşünerek, eşleri ya da çocukları koruma amacıyla davayı açmaktan çekinemez. Cumhuriyet Savcısı, eğer evlilik sona ermişse artık evliliğin iptalini isteyemeyecektir.

Evliliğin mutlak butlanla batıl olması halinde Cumhuriyet Savcısı haricinde konu ile ilgisi olan herkes tarafında da açılabilir.

Yasa, evliliğin mutlak butlanla batıl olması halinde dava açabilmek için herhangi bir zamanaşımı koymamıştır. Buna göre Cumhuriyet Savcısı ya da ilgililer, her zaman evliliğin iptali için mahkemeye başvurabileceklerdir. Mutlak butlan halinde mirasçıların dava hakkında da zamanaşımı söz konusu değildir.

Evliliğin Nisbi Butlanı

Bir sözleşme olan evliliğin oluşabilmesi için tarafların iradelerini hür ve açıkça ortaya koymaları gereklidir. Eğer tarafların irade açıklamalarında sorun varsa ya da yasal temsilcinin izni alınmadan evlenme gerçekleşmişse, evliliğin nisbi butlanı gündeme gelebilecektir.

Evliliğin nisbi butlanından söz edebilmek için şu hususların varlığı yasada sayılmıştır:

• Evlenme sırasında geçici olarak ayırt etme gücünden yoksun olan eş evliliğin iptalini isteyebilecektir. Dikkat edilmesi gereken, diğer eşin böyle bir hakkının olmadığıdır.
• Evlenmeyi düşünmediği ya da evlenmeyi hiç istemediği biriyle, yanılarak evlenme gerçekleşmişse, evliliğin iptali istenebilir. Bununla birlikte eşinde bulunmayan ve evliliğin devamını mümkün kılmayacak derecede önemli bir nitelikte yanılma varsa, yine iptal davası açılabilecektir.
• Eşinin namus ve onuru ile ilgili olarak bizzat eşi ya da onu bilgisi dahilinde üçüncü bir kişi tarafından aldatılan ya da kendisi ya da alt soyu için tehlike oluşturacak bir hastalık kendisinden gizlenen eş evliliğin iptali davası açabilecektir.
• Kendisinin veya yakınlarından birinin hayatı, sağlığı veya namus ve onuruna yönelik pek yakın ve ağır bir tehlike ile korkutularak evlenmeye razı edilmiş eş, evlenmenin iptalini dava edebilir.
• Küçük veya kısıtlı, yasal temsilcisinin izni olmadan evlenirse, izni alınmayan yasal temsilci evlenmenin iptalini dava edebilir.Bu suretle evlenen kimse sonradan onsekiz yaşını doldurmak suretiyle ergin olur, kısıtlı olmaktan çıkar veya kadın gebe kalırsa evlenmenin iptaline karar verilemez.

Evliliğin iptali davası açmak için mutlak butlan halinde hak düşürücü süre söz konusu değilken, nisbi butlanda yasa, iptal sebebinin öğrenildiği veya korkunun ortadan kalktığı andan başlamak üzere 6 ay içerisinde ve her durumda 5 yıl içerisinde dava açılmazsa, artık dava açılamayacağına hükmetmiştir.

Butlanı Gerektirmeyen Sebepler

İddet müddeti kadının yeni bir evlilik yapması için beklemesi gereken süreyi ifade eder. Bu süreye uyulmadan yeni bir evlilik yapılmışsa, sırf bu nedenle evliliğin iptali istenemeyecektir. Bununla birlikte yasa, evlenme ile ilgili olarak evlendirme memuru önünde yapılmasını en önemli kural olarak belirlemiştir. Bu kurala uyulmuş ancak diğer şekil kurallarına uyulmamış olması halinde de evliliğin iptali istenemeyecektir.

Evliliğin İptali Davası ile Ortaya Çıkan Sonuçlar

Evliliğin iptali davası, talebe uygun olarak sonuçlandığı takdirde öncelikle evlilik sona ermiş olur. Görüleceği üzere evliliğin yokluğu ile temel fark burada ortaya çıkmaktadır. Yokluk halinde bir evlilikten söz edilemezken, evliliğin iptalini gerektirecek butlan hallerinde evlilik ancak hakim kararı ile sonlanmaktadır. Bir diğer önemli nokta ise, evliliğin başlangıcından hakim kararı ile sona erdiği ana kadar geçerli bir evlilikten söz ediliyor oluşudur. Yani bu süreçte geçerli bir evliliğin tüm unsurları mevcuttur.

Çocuklar Yönünden Sonuçlar

Evliliğin iptali davası ile sona eren evlilik içerisinde doğan çocuklar, evlilik içinde doğmuş sayılırlar. Dolayısıyla anne ve babaları ile kurulmuş soybağı korunur. Çocuklar ile anne babası arasındaki ilişkilere, boşanma davası ile uygulanan hükümler uygulanır.

Eşler Yönünden Sonuçlar

Evlenmenin butlanına karar verilmesi halinde, evlenmede iyiniyetli olan eş, evlenme ile elde ettiği kişisel durumunu korur. Örneğin aldatılan eş, evlenme ile elde ettiği kişisel durumunu koruyacaktır. Mal rejiminin tasfiyesi, nafaka, tazminat ve soyadı ile ilgili olarak ise boşanma hükümleri uygulanacaktır.

Yetkili ve Görevli Mahkeme

Boşanmaya benzeyen evliliğin iptali davasında yetkili ve görevli mahkeme, boşanma davasına bakacak mahkemedir. Buna göre eşlerden birinin yerleşim yeri ya da eşlerin son defa aydan beri birlikte oturdukları yer mahkemesi yetkili iken, aile mahkemesi görevli olacaktır.