Koronavirüs pandemisi döneminde iş akdi haksız şekilde sonlandırılan işçilerin işe iade davası ama hakları var mıdır? Hangi nedenle iş akdi sonlandırılabilir? Yazıda iş akdinin salgın döneminde sonlandırılması ve işe iade dava açma süresinin ne zaman başlayacağına ilişkin bilgilere yer verilmiştir.
İş güvencesinin en önemli mekanizmalarından birisi olan ve haksız bir sebeple iş akdi sonlandırılmış olan işçiye işe dönmesi için imkan tanıyan işe iade hakkı, 4857 sayılı İş Kanunu madde 20 ve 21 uyarınca kullanılabilmektedir. İşe iade davası hakkında detaylı bilgi daha önceki yazıda verilmişti. Bu konuda ise Koronavirüs salgını nedeniyle yaşanan özel durumda işe iade davası açma hakkının bulunup bulunmadığı ve hak varsa nasıl kullanılabileceği ya da kullanılamayacağı konusunda bilgiler verilecektir.
Mart 2020’den beri süregelen pandemi sürecinde iş hayatı da olumsuz etkilendi. İşyerlerinde çalışma olmadığı ya da düşük hacimde çalışma gerçekleşebildiği için işverenler işçilerin ücretlerini ve SGK primlerini ödemekte güçlük yaşamaya başladılar. Bu yazının yazıldığı tarihte de süreçte olumlu gelişmeler olsa da iş hayatı normal haline dönmüş değil. Bu durumda işçilerin iş sözleşmelerinin işverenler tarafından geçerli ya da haklı bir nedene dayanmadan sona erdirilmesi gündeme gelmekte.
İşverenin işçiyi işten çıkartabilmesi için geçerli ya da haklı bir nedene dayanması gerekmekte. Aksi halde İş Kanunu’nun işçinin yararına olan hükümleri gündeme gelmekte. Bunlardan en önemlisi işçinin işe iadesine karar verilmesini yargı merciinden talep edebilmesidir. Pandemi sürecinde iş barışının devam edebilmesi için 7244 sayılı Yeni Koronavirüs (Covid-19) Salgınının Ekonomik ve Sosyal Hayata Etkilerinin Azaltılması Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun yasalaştı. Yasanın 9’uncu maddesi ile İş Kanunu’na Geçici 10’uncu Madde eklenmiştir. Madde metni:
MADDE 9 – 22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanununa aşağıdaki geçici madde eklenmiştir.
“GEÇİCİ MADDE 10 – Bu Kanunun kapsamında olup olmadığına bakılmaksızın her türlü iş veya hizmet sözleşmesi, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç ay süreyle 25 inci maddenin birinci fıkrasının (II) numaralı bendinde ve diğer kanunların ilgili hükümlerinde yer alan ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebepler dışında işveren tarafından feshedilemez.
Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç aylık süreyi geçmemek üzere işveren işçiyi tamamen veya kısmen ücretsiz izne ayırabilir. Bu madde kapsamında ücretsiz izne ayrılmak, işçiye haklı nedene dayanarak sözleşmeyi fesih hakkı vermez.
Bu madde hükümlerine aykırı olarak iş sözleşmesini fesheden işveren veya işveren vekiline, sözleşmesi feshedilen her işçi için fiilin işlendiği tarihteki aylık brüt asgari ücret tutarında idari para cezası verilir.
Cumhurbaşkanı birinci ve ikinci fıkrada yer alan üç aylık süreleri altı aya kadar uzatmaya yetkilidir.
Madde metninden de anlaşılacağı üzere İş Kanunu kapsamında olsun ya da olmasın, hiçbir iş veya hizmet sözleşmesi işveren tarafından feshedilemeyecek. Süre olarak üç ay belirlenmiş ve sürenin başlangıcı 16/4/2020. Bu tarihten itibaren 3 ay boyunca işveren işçinin iş sözleşmesini feshedemeyecek.
İşe iade davası açabilmek için (önce arabuluculuk başvurusu yapılmalı) öncelikle işçinin işten çıkartılması gereklidir. 7244 sayılı kanun işverenden bu hakkını aldığına göre işçi temel olarak işe iade davası açamayacaktır. Zira işten çıkartılması söz konusu değil. Ancak aynı yasa maddesinde bir istisna söz konusu. Maddeye göre işveren bu süreçte de işçinin iş sözleşmesine “ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebepler” nedeniyle son verebilecek. Eğer bu nedene dayanarak işçiyi işten çıkartan işverenin dayanağının haksız olması halinde ne yapılabilecektir? Şüphesiz burada tekrar işçinin işe iade talebinde bulunma hakkı gündeme gelecektir.
İş akdi haksız şekilde sona erdirilen işçinin yapması gereken, İş Kanunu madde 20/1 uyarınca fesih bildiriminin tebliğinden itibaren başlayacak 1 aylık sürede işe iade talebiyle arabulucuya başvurmalıdır. Aksi halde işçinin bu hakkı ortadan kalkmaktadır. Salgın sürecinde işe iade talebiyle arabuluculuk başvurusu yapılabilir mi?
Salgının kontrol altına alınabilmesi için 25/3/2020 kabul tarihli 7226 sayılı Bazı Kanunlarla Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun yapılmıştı. Yasanın geçici 1/a maddesi ile dava açma, başvuru, zamanaşımı, hak düşürücü süreler, bir hakkın doğumu, kullanımı ve sona ermesine ilişkin tüm süreler, arabuluculuk kurumundaki sürelere 13/03/2020 tarihinden 30/4/2020 tarihine kadar durdurulmuştur. 2480 karar sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı ile 15/06/2020 tarihine kadar uzatılmıştır.
Açıklanan nedenle işa iade talebiyle arabuluculuk başvurusunda bulunmak için zorunlu olan 1 aylık süre de 15/06/2020 tarihine kadar durdurulmuştur. Sürelerin durdurulma başlangıç tarihi itibariyle en az 15 gün süresi olanlar, durdurulmanın sona ereceği tarihten sonra 15 gün içerisinde başvurularını yapacaklardır.