Mobbing Nedir? Mobbinge Uğrayan İşçinin İstifası ve Mobbing Davası

Mobbing Nedir?

Mobbing, İngilizce bir sözcüktür. Birlikte saldırma, rahatsız etme ve sıkıntı verme anlamları taşır. Mobbing için manevi şiddet teriminin kullanılması yerinde olacaktır. Her davranışın mobbing olarak görülmesi söz konusu değildir. Mobbing varlığı için işyerinde dışlanma, aşırı derecede kötü muamele gerekir. Ahlaki sınırları aşan bu iletişim sistematiktir ve düşmancadır.

Kısaca mobbing nedir: İşyerinde belirli bir düzenle, ast, üst ya da aynı seviyedeki çalışanların birbirlerine karşı yönelttikleri her türlü kötü muamele, tehdit, şiddet, aşağılama vb. davranışlara mobbing denir.

Yargıtay Kararı Işığında Mobbing Tanımı

Yargıtay 22. Hukuk Dairesi 2014/15971 Esas, 2014/19538 Karar ve 26.06.2014 tarihli kararında mobbingin varlığından söz edebilmek için gerekli koşulları belirlemiştir:

Mobbing’in meydana gelebilmesi için bir işçinin hedef alınarak, uzun bir süre ve belli aralıklarla sistematik biçimde tekrarlanan, mağdurun karşı koymasına rağmen yapılan aşağılayıcı, küçük düşürücü ve psikolojik olarak acı veren, işteki performansı engelleyen veyahut olumsuz bir çalışma ortamına sebep olan tehdit, şiddet, aşağılama, hakaret, ayrımcılık, ağır eleştiri, taciz ve çalışma şartlarını ağırlaştırma gibi eylem, tutum ve davranışların uygulanması gerekir. Uluslararası Çalışma Örgütü’ne göre de mobbing;bu şeklinde tanımlanmaktadır.

Mobbing’de, hedef alınan kişinin şerefine, kişiliğine, karakterine, inancına, değerlerine, yeteneklerine, tecrübelerine, birikimlerine, düşüncelerine, etnik kökenine, yaşam biçimine, kültür vb. yönlerine topluca bir saldırı söz konusudur. Bu saldırı, dedikodu ve söylenti çıkarma, iftira atma, toplum önünde küçük düşürme, hafife alma, karalama, kötüleme ve yok sayma gibi kişiyi zihinsel, ruhsal, fiziksel ve bedensel olarak etkileyebilecek eylemlerle yapılmaktadır.

Mobbing’e benzer olarak literatürde:

• Bullying: Zorbalık
• Work of employee abuse: Çalışan istismarı
• Mistreatment: Kötü muamele
• Emotional abuse. Duygusal istismar
• Victiminazation: Mağduriyet
• Intimidation: Yıldırma
• Verbal abuse: Sözlü taciz
• Horizontal violence: Yatay şiddet

gibi terimler de kullanılmaktadır.

Mobbingi Kim Yapar?

Mobbing, bir ya da birkaç kişi tarafından yapılabilir. Burada önemli olan husus, tek kişi dahi olsa kişinin mobbing yapacak güce sahip olmasıdır. Birden çok kişi tarafından mobbing yapılması daha olasıdır zira güçlerin birleşimi ile bir kişyie karşı baskı kurma, onu rahatsız etme çok daha kolay olacaktır. İşyerinde mobbingi üstlerin yapma ihtimali daha yüksektir ancak aynı seviyede ya da daha alt seviyedeki astların da mobbing uygulaması söz konusu olabilir.

Mobbingin Sebepleri

Mobbing, dini ya da siyasi farklılıklara, cinsiyet ya da ten rengi ayrımı gibi sebeplere dayanabileceği gibi salt kıskançlığa da dayanabilir. Cinsel dürtüler nedeniyle erkek yöneticiler tarafından kadın yöneticilere karşı mobbing uygulanması da sıkça görülmektedir.

Mobbingde Amaç:

Mobbing uygulayan kişi ya da kişilerin amacı, uygulanan kişinin kendini işyerinde yalnız hissetmesi, yetersiz ve değersiz görmesi, kimsenin kendisini sevmediğini düşünmesi, çalışma arkadaşları arasında değer görmediğini hissetmesi gibi düşünce ve duygulara yöneltmektir. Mobbing uygulayan kişi ya da kişiler çoğunlukla çalışma verimi düşük ve başarısız kişilerdir. Mobbing uygulayarak kendilerinden daha verimli çalışan kişiyi pasifize etmeyi amaçlarlar ya da kendilerini bu yolla tatmin ederler. Mobbing uygulayanlar kendilerine bir yaptırım uygulanmayacağı düşüncesindedirler zira kendilerini yeterli ve güçlü görürler. Mobbing uygulayan üst yöneticiler genelde açık görüşlü olmayan, bilgisini artırma amacı taşımayan ve suçlu arayan yapıdadırlar. Bu türdeki yöneticilerin temel özelliği ise liyakate sahip olmamalırıdır. Bulundukları makama yeterlilikleri bulunmadıkları halde elde ettikleri bir diploma ya da dayanaksız tercihlerle gelmişlerdir. Mobbing uygulamaktaki bir diğer amaç ise kadrolaşmadır. Kendilerinden olmayanların işini ellerinden alarak bu işlere kendilerinden olanları yerleştirmek amaçlar arasındadır.

Kimler Mobbinge Maruz Kalır

Genellikle mobbing, yetenekli, işini iyi yapan, verimli sonuçlar alan, başarılı, çevresi tarafından değer gören ve sevilen, dürüst, ahlaklı ve çalıştığı kuruma bağlı kişilere uygulanır. Mobbing uygulanan kişi çok büyük olasılıkla mobbing uygulayandan daha üstün vasıflıdır.

Mobbing Örnekleri:

• Üstlerin yüksek sesle emir ya da talimat vermeleri
• Başkalarının önünde ya dayalnızken işini düzgün yapmadığının yüksek sesle söylenmesi
• Kişi telefonda konuşurken bile emir verilmesi
• Kişi bir işi yaparken başka bir işi yapması için emir verilmesi
• Kişiye karşı düşmanca ve kindar bir tutum takılınması
• Yöneticinin ya da üstün, her işyerinde beklenen en temel sosyal ilişkileri bile kişiden esirgemesi
• Nezaket kurallarına dahi uyulmaması
• Kişiye mantıksız ve anlamsız görevler verme
• Başarıların küçümsenmesi
• İşini kaybedebileceğine ilişkin sözler söylenmesi
• İşten çıkarılacağının dile getirilmesi
• Bağırma
• Hakaret etme
• Çelişkiler kurallar koyma
• Sürekli savunma istenmesi
• Cinsel tacizde bulunma
• vb

mobbing örneği olarak verilebilmektedir.

Mobbing Türleri / Mobbing Çeşitleri

Mobbing yönelten ve yöneltilen değerlendirilerek 3 türe ayrılmaktadır. Bunlar:

1. Düşey Mobbing: İşyerinde üstün alta mobbing uygulaması
2. Yatay Mobbing: Aynı seviyede yetkiye sahip çalışanların birbirlerine yönelik psikolojik şiddeti
3. Dikey Mobbing: Çalışanın, yöneticisine yönelik psikolojik şiddet uygulamasıdır.

Mobbinge Karşı Yapılabilecekler

İşyerinde mobbinge maruz kalan kişi öncelikle kendisine mobbing uygulayan kişi ile yüzleşerek yaptığını yanlış olduğunu söyleyebilmelidir. Kendisine uygulanan psikolojik şiddeti hak etmediğini düşünmeyen mağdurun bu saldırı ile baş etmesi mümkün değildir. Mobbing uygulayan kişiye davranışının doğru olmadığı söylenirken tanık bulundurmak ileride oluşabilecek durumlar için önemlidir. Örneğin bu söyleme hakaret ile karşılık verecek kişinin şikayet edilmesi halinde tanık hakaretin ispatında önemli bir delil olacaktır.

Verilen emirlerin gerekirse yazılı olarak alınması, diğer çalışanlarca bilinmesinin sağlanması da caydırıcı bir davranıştır.

Kendisine mobbing uygulayan kişi ya da kişiler mümkün olan en kısa sürede üstlerine, yöneticilerine ya da ilgili birimlere bildirilmeli, başvurular gerekirse yazılı yapılmalıdır. Yazılı yapılan başvurudan sonuç alma ihtimali sözlü başvuruya göre her zaman daha yüksektir.

Gerekli görüldüğünde derhal psikolojik yardım alınmalı, mağdur tek başına saldırıyı karşılamaya çalışmamalıdır. Çalışma ve Sosyal güvenlik Bakanlığının Alo 170 hattında da mobbing ile ilgili psikolojik destek almak mümkün.

Mobbing İhtarnamesi

Mobbingin önlenmesi için mobbing ihtarnamesi hazırlanarak noter aracılığı ile işverene göndermek de faydalı olabilecektir. İhtarnamede mobbinge maruz kalındığı, işverene düşen işçiyi gözetme yükümlülüğü nedeniyle gerekli tedbirlerin alınması gerektiği hususları belirtilir. İhtarname, ileride açılacak bir mobbing davasında delil olarak kullanılabileceği için de oldukça faydalı olacaktır.

Mobbing Nedeniyle İstifa

Mobbinge uğrayan işçinin başvurabileceği yollardan birisi de iş sözleşmesini sona erdirmektir. Ancak bu işlemi yaparken hazırlanacak dilekçenin içeriği iyi doldurulmalı, istifanın uğranılan mobbing nedeniyle gerçekleştiği belirtilmeli ve yasal haklar talep edilmelidir. Sırf “istifa ediyorum” diye hazırlanacak bir dilekçe işveren tarafından, işçinin sebep göstermeden istifası olarak değerlendirilebilir.

Mobbing Nasıl İspatlanır?

Mobbing nedeniyle uğranılacak zararların giderimi ve mobbing uygulayanın bu davranışından vazgeçirebilmesi için mobbingin ispat edilebilmesi oldukça önemlidir. Bu durumla karşılaşıldığında öncelikle davranışın türüne göre deliller elde edilmeye ve toplanmaya çalışılmalıdır. Örneğin hakarete uğrayan işçi, sonraki görüşmede yanında bir başka çalışanın bulunmasını sağlayarak tanık elde edebilir. Güvenlik kamerası kayıtlarına ulaşmanın mümkün olması halinde bu kayıtların örneklerinin alınması ya da savcılık tarafından istenmesinin sağlanması da oldukça önemlidir. İşi ile ilgisiz, mantıksız, rahatsız edici, vb talimatların yazılı olarak verilmesini istemek ya da mümkün olması halinde mobbingi ortaya koyan fotoğraf çekmek de değerlendirilmelidir.

Mobbingi Adli Makamlara Şikayet Etme – Ceza-i İşlemler:

Yasa belirlenen suç unsurlarının mevcudiyeti halinde Cumhuriyet Savcılığına ya da işyerine en yakın karakola giderek kişi hakkında şikayetçi olunmalıdır. Buna mobbing şikayeti ya da mobbing cezası demek doğru değildir zira burada şikayet edilen, mobbingi oluşturan eylemdir. Örneğin,

• TCK madde 86 uyarınca kasten yaralama
• TCK madde 96 uyarınca eziyet
• TCK madde 102 uyarınca cinsel taciz
• TCK madde 106 uyarınca tehdit
• TCK madde 107 uyarınca şantaj
• TCK madde 114 uyarınca siyasi hakların kullanılmasının engellenmesi
• TCK madde 115 uyarınca inanç, düşünce ve kanaat hürriyetinin kullanılmasını engelleme
• TCK madde 117 uyarınca iş ve çalışma hürriyetinin ihlali
• TCK madde 118 uyarınca sendikal hakların kullanılmasının engellenmesi
• TCK madde 120 uyarınca haksız arama
• TCK madde 121 uyarınca dilekçe hakkının kullanılmasının engellenmesi
• TCK madde 122 uyarınca nefret ve ayırımcılık
• TCK madde 123 uyarınca kişilerin huzur ve sükununu bozma
• TCK madde 124 uyarınca haberleşmenin engellenmesi
• TCK madde 125 uyarınca hakaret
• TCK madde 132 uyarınca haberleşmenin gizliliğini ihlal
• TCK madde 134 uyarınca özel hayatın gizliliğini ihlal
• TCK madde 135 uyarınca kişisel verilerin kaydedilmesi
• TCK madde 151 uyarınca mala zarar verme
• TCK madde 257 uyarınca görevi kötüye kullanma
• TCK madde 281 uyarınca suç delillerini yok etme, gizleme veya değiştirme
• TCK madde 283 uyarınca suçluyu kayırma

mobbing nedeniyle ortaya çıkabilecek suçlardan bazılarıdır. Yasada tanımlanmış suç unsurlarının mevcudiyeti halinde mobbing uygulayan kişi ceza alacaktır.

Mobbinge Karşı Hukuki Haklar

İş sözleşmesinin tarafı olan işçi ve işverenin karşılıklı borçları vardır. Bunlardan birisi işçinin sadakat borcu, bir diğeri ise işverenin işçiyi gözetme borcudur. İşveren işçisini gözetmeli, korumalıdır. İşveren işçinin, iş dolayısıyla zarara uğramamasını engellemeli, işçinin kişiliğinin, sağlık ve beden bütünlüğünü korumalıdır. Anayasa’nın 12, 17, 19, 20, 24, 25, Türk Medeni Kanunu madde 2 ve Borçlar Kanunu madde 417, mobbinge karşı düzenlemelerdir. Mobbinge uğrayan kişinin hukuki hakları şu şekildedir:

• Mobbinge uğrayan çalışan iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir. Bu durumda ihbar süresi tanımak zorunda olmayan işçi, kıdem tazminatı talep edebilir.
• İş ilişkisinde ayrımcılık yapılıyorsa eşit davranmama tazminatı talep edilebilir.
• Uğranılan zarara ilişkin olarak tazminat istenebilir. Buna mobbing tazminatı denilebilir.
• Yukarıda bahsedilen cezai durumlar halinde maddi-manevi tazminat talep edilebilir.
• Şartları oluşmuşsa işçi kötüniyet tazminatı talep edebilir.

Görüleceği üzere mobbinge uğrayan çalışan işçi, yasal yollara başvurarak hem kendisine mobbing uygulayan kişinin cezalandırılmasını sağlayabilmekte hem de uğradığı mobbing nedeniyle tazminat talebinde bulunabilmektedir.

Mobbing Davası

Mobbinge ilişkin davaları şu sıralamak mümkündür:

• Cezai davası: Mobbinge uğrayanın mobing uygulayanı şikayet etmesi sonucu savcılık tarafından dava açılması ve mobbing uygulayanın ceza almasıdır. Burada amaçlanan, mobbinge konu eylemdeki yer alan suçun cezalandırılmasıdır.
• Hukuk davaları: Kendisine mobbing uygulandığı için iş sözleşmesini haklı nedenle fesheden işçi, kıdem tazminatının ya da ücret, fazla çalışma ücreti gibi alacaklarının ödenmemesi nedeniyle dava açabilir. Ya da uğradığı şartları oluşmuşsa ayrımcılık için eşit davranmama tazminatı ya da kötü niyet tazminatı davası açılabilecektir.
• Mobbing tazminat davası: Mobbinge uğrayan çalışan, uğradığı maddi ve manevi zararın tazmini için bir tazminat davası açabilir. Burada maddi tazminat ile uğranılan maddi zarar, manevi tazminat ile de uğranılan manevi zarar giderilmeye çalışacaktır.

İster ceza ister hukuk davası olsun, hem delilelrin toplanması hem başvuruların yapılması aşamalarında bir avukattan hukuki destek almak, hak kayıplarına uğramamak ve davaların kaybedilmesine engel olmak için önemlidir.

Mobbing Davalarında Zamanaşımı

Mobbing davranışı şikayete tabi bir suç ihtiva ediyorsa şikayet süresi(6 ay) geçirilmeden şikayette bulunmak gerekecektir. Aksi halde şikayet hakkı düşer. Hukuk davalarında ise 2 yıl içerisinde tazminat talebinde bulunmak gerekecektir.